 |
| Awadh Ali Said |
Katika mfumo wa
kidemokrasi, uchaguzi wowote ni utaratibu wa kupata viongozi wa kikatiba wa nchi
husika kama yalivyo mahitaji ya katiba ya nchi hiyo. Mfano wake ni kama dhana
maarufu ya ‘’mahitaji na kukidhi’’ yaani
‘’demand and supply.’’ Katiba inakuwa na mahitaji yake na uchaguzi
unayakidhi mahitaji hayo. Endapo Uchaguzi umefanyika na matokeo yake yameshindwa kukidhi matakwa ya katiba
nchi hiyo katika kupata uongozi uliotimia basi huo huwa ni uchaguzi uliofeli.
Zanzibar
ilifanya Uchaguzi Mkuu tarehe 25 October 2015 kwa madhumuni ya kukidhi matakwa
ya kikatiba ya kupata uongozi kwa mujibu wa katiba ya Zanzibar ya mwaka 1984. Uchaguzi
ule ulifutwa na Mwenyekiti wa Tume ya Uchaguzi tarehe 28 October 2015. Mengi
yamesemwa, tena kwa usahihi na uthibitisho wa kikatiba na kisheria kuwa kitendo
kile hakikuwa na mashiko yoyote kikatiba na kisheria na ulikuwa uamuzi binafsi
uliosukumwa na utashi wa kisiasa.
Pamoja na ukakamavu
katika kujitia hamnazo na kutafuta hifadhi katika tafsiri zinazotia
kichefuchefu za vifungu vya katiba na sheria lakini ni wazi ukweli ulithibiti.
Ila hilo tuliwache kwa wakati huu.
Uchaguzi
Mkuu wa Marudio ukaitishwa na Mwenyekiti wa Tume ya Uchaguzi ya Zanzibar (ZEC)
na ukafanyika tarehe 20 March 2016. Matokeo yametolewa. Kwa nafasi ya
urais, mgombea wa CCM, Dr Ali Mohamed Shein ameibuka mshindi kwa kupata
asilimia 91.4 ya kura zote na kuwapita kwa mbali sana wapinzani wake wote 13
waliobakia, ambao wote kwa pamoja wameambulia chini ya asilimia 10 ya kura
zote. Kwa upande wa viti vya uwakilishi chama kilicho madarakani cha CCM kimeshinda
viti vya majimbo yote 54.
Sasa tuyaangalie
matokeo haya kama yalivyo na pia tuyaangalie matakwa ya katiba ya Zanzibar
ya 1984 tuone kama uchaguzi huu umefanikiwa kuipatia Zanzibar uongozi kwa
mujibu wa matakwa ya katiba yake.
Katiba
ya Zanzibar imeunda nafasi 3 za Uongozi wa juu katika serikali, nazo ni Rais,
Makamo wa Kwanza wa Rais na Makamo wa Pili wa Rais. Hawa wanapatikana kwa
utaratibu kuwa katika uchaguzi unaowashirikisha wagombea zaidi ya mmoja, mgombea
anaekuwa wa kwanza kwa kura nyingi ndiye anakuwa rais.
Chama kilichoshika
nafasi ya pili kinatoa Makamo wa Kwanza wa Rais na Makamo wa Pili wa Rais
anatoka chama kilekile cha Rais. Lakini kwa hii nafasi ya Makamo wa Kwanza
Katiba imeweka kizingiti kuwa pamoja na kuwa itakwenda kwa chama kilichoshika
nafasi ya pili kwa wingi wa kura za urais lakini wingi wa kura zake usipungue
asilimia 10. Ikiwa upili wake uko chini ya hiyo asilimia 10 (au kama mgombea wa
urais alikuwa hana mpinzani katika kinyang’anyiro cha urais) basi nafasi ya Makamo
wa Kwanza itakwenda kwa chama kilichoshika nafasi ya pili kwa wingi wa viti vya
uwakilishi majimboni.
Baada ya kukamilika
kwa viongozi hao watatu wakuu, rais kwa kushauriana na hao makamo wawili
ataunda baraza la mawaziri ambapo wizara zitagawiwa kwa vyama vilivyo na uwakilishi
majimboni kwa kutumia utaratibu wa uwiano kutegemea na wingi wa viti ambavyo chama
kimeshinda katika uchaguzi wa wajumbe wa baraza la wa wakilishi majimboni. Yaani
chama kinapata mgao wake wa wizara kwa kutumia kigezo cha asilimia ya ushindi
wake katika uchaguzi wa uwakilishi majimboni. Kwa mujibu wa katiba na kwa
mujibu wa matokeo ya uchaguzi hakuna utata kwa nafasi ya urais na nafasi ya makamo
wa pili. Kitahanani kipo katika kumpata huyu makamo wa kwanza.
Kwa vipi?
Chama kilichoshika
nafasi ya pili hakikutimiza asilimia 10 kama lilivyo sharti la katiba. Katika
hali hiyo katiba imeelekeza kuwa nafasi hiyo iende kwa chama kilichoshika
nafasi ya pili kwa wingi wa viti vya uwakilishi majimboni. Nacho hakipo, maana
viti vyote vimechukuliwa na CCM. Vilevile hakutakuwa na mgao wa wizara maana
hakuna vyama vilivyopata viti vya uwakilishi majimboni zaidi ya CCM.
Wakati yakijiri
hayo katiba inaelekeza kuwa Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar itakuwa ni
ya muundo wa Umoja wa Kitaifa. Ibara ya 9 (3) ya Katiba ya Zanzibar ya 1984
inaweka wazi hili:
Muundo
wa Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar utakuwa wa Umoja wa Kitaifa na utendaji wa
kazi zake utafanywa katika utaratibu utakaohakikisha kuendelezwa kwa umoja
nchini na lengo la kufikia demokrasia.
Changamoto kubwa ni
kuwa katiba haikutoa jibu la nini cha kufanya pale inapotokezea hali kama
iliyopo wakati huu. Watunzi wa Katiba ile ni wazi waliongozwa na uzoefu wa
kawaida wa mwenendo wa siasa na chaguzi za Zanzibar. Hawakutegemea kutokea haya
yaliyotokezea, na ndio maana hawakuweka vifungu vya akiba.
Dhahir
kabisa, endapo kutakuwa na dhamira ya kuizingatia na
kuiheshimu katiba katika kuunda serikali basi matokeo ya Uchaguzi
huu hayatoi nyenzo za uundwaji wa serikali hio.
Unapoisoma
katiba hii kwa ujumla wake unagundua waziwazi kuwa watunzi wake hawakufikiria mazingira
ya kuwa na baraza lenye wajumbe wote kutoka chama kimoja au serikali inayoundwa
na chama kimoja pekee. Chukulia mfano mwengine mdogo juu ya muundo wa
Baraza la Wawakilishi.
Baraza hili huundwa na
wajumbe wa kuchaguliwa majimboni, Wajumbe wa Viti Maalum Wanawake na Wajumbe 10
wa kuteuliwa na Rais (pia Spika anakuwa ni Mjumbe kama amechaguliwa mtu ambae
hakuwa Mjumbe wa kuchaguliwa jimboni na pia Mwanasheria Mkuu naye anakuwa
Mjumbe). Hawa wajumbe 10 wa kuteuliwa na Rais Katiba, Ibara ya 66 inatamka:
Kutakuwa na Wajumbe
kumi wa kuteuliwa wa Baraza la Wawakilishi ambao watateuliwa na Rais kutoka
miongoni mwa watu wenye sifa zilizoelezwa na kifungu cha 68 (a) na (c)
cha Katiba ambao wakiteuliwa watafaa kuwa Wajumbe wa Baraza la Wawakilishi. Isipokuwa
kwamba Wajumbe wasiopungua wawili watateuliwa na Rais kwa kushauriana na
Kiongozi wa Upinzani katika Baraza la Wawakilishi au kwa kushauriana na Vyama
vya Siasa vyenye uwakilishi ndani ya Baraza la Wawakilishi iwapo hakuna
Kiongozi wa Upinzani.
Kwa hali ilivyo
hakutakuwa na kiongozi wa upinzani, maana wajumbe wa upinzani hawapo na vyama
vyenye uwakilishi barazani pia havipo isipokuwa CCM.
Mifano
ya chaguzi zinazofeli na zikarudiwa ipo mingi. Mathalan, kwa nchi ambaz20o katiba
zao zinatamka kuwa mshindi wa nafasi ya urais anatakiwa apate zaidi ya asilimia
50 ya kura zilizopigwa, na ikatokezea katika uchaguzi husika hakwuna
aliefanikiwa kufikisha kiwango hicho (ambacho ndio matakwa ya katiba) basi
uchaguzi huo huchukuliwa kuwa umefeli kwa kutokukidhi mahitaji ya katiba. Hili
linapotokea uchaguzi hurudiwa ili mahitaji ya katiba yafikiwe. Kwa hali hii ni
wazi kuwa Uchaguzi wa Marudio umeshindwa kutoa uongozi kwa mujibu wa matakwa ya
katiba na hivyo ni uchaguzi uliofeli. Kwa pale penye dhamira ya utawala wa sheria
ni wazi kuwa uchaguzi mwengine kwa Zanzibar ungekuwa dhahir na usingeepukika.
Awadh Ali Said
Mwanasheria
Zanzibar
Msikilize Awadhi Ali Said na Fatma Karume wakizungumza kuhusu uchaguzi wa Zanzibar wa Oktoba 2015:
Msikilize Awadhi Ali Said na Fatma Karume wakizungumza kuhusu uchaguzi wa Zanzibar wa Oktoba 2015:
No comments:
Post a Comment