KUVUNJIKA KWA JUMUIYA EAC NA ATHARI ZAKE—1 ALHAJ ABDALLAH TAMBAZA

Shajara ya Mwana Mzizima:

KUVUNJIKA KWA JUMUIYA EAC NA ATHARI ZAKE—1

Na Alhaji Abdallah Tambaza

Abdallah Tambaza akiwa Nairobi 1972

Raia Mwema: Machi 19-20, 2018

ASALAMAALEKUM mpendwa msomaji wa Shajara ya Mwana Mzizima. Juma lilopita tulimwangalia shujaa wa ukombozi wa taifa letu, hayati Dossa Azizi, ambaye ametufanyia makubwa kwelikweli, ili leo sisi tuwe tumejitawala wenyewe namna hivi tulivyo.

Leo, shajara inataka kuwapa wasomaji mapumziko kidogo, au kama wanavyosema wacheza Mpira wa Kikapu (Basketball), ‘time out’, ili tuone inatwambia nini kuhusu kuvunjika kwa iliyokuwa Jumuiya ya Afrika Mashariki mwaka 1977 na athari zake.

Katika uhai wote wa taifa hili, bado sijapata kuliona tukio baya lililoleta athari kubwa sana kama pale kijingajinga tutulipokubali kushirikiana na wanajumuiya wengine (Kenya na Uganda), tukachukua mikuki, mishale, miundu na shoka tukaishambulia Jumuiya yetu mpaka ikakatika vipande vipande, ikaaga dunia—Inna Lillah Waina Illayhi Rajuun!

Najua tutakimbilia kusingizia sisi hatumo, eti ni Charles Njonjo wa Kenya; tutasema hatumo, eti ni Nduli Iddi Amin wa Uganda aliyehusika, lakini ukweli utabakia palepale kwamba na sisi tumo— tena kwa asilimia zote— maana damu tulikutwa nayo mikononi na nguoni mwetu!

Jumuiya ile kongwe pengine kuliko zote zilizopata kuwepo duniani, ilikuwa ndiyo chachu ya maendeleo katika nchi zote wanachama katika ukanda huu wa Afrika. Kwa wale wasiofahamu, kwa hapa kwetu ilikuwa ndiyo mwajiri namba moja halafu ndio inafuata Serikali.

Nyenzo zote kuu za uchumi, kijamii, kielimu zilikuwa zikihudumiwa na mashirika makubwa makubwa yaliokuwa mali ya pamoja miongoni mwa nchi wanachama. Kuvunjika kwa mashirika yale ‘manene’ na kuanzishwa vishirika vidogo mahala pake au kutokuwepo mbadala kabisa, kumerudisha nyuma maendeleo takriban ya nchi zote hizo. Hapa kwetu ndio usiseme.

East African Airways VC 10

Miongoni mwa mashirika makubwa ambayo yalikuwa ni milki ya Jumuiya ya Afrika Mashariki ni pamoja na Shirika la Ndege la Afrika Mashariki (EAAC), ambalo lilikuwa moja ya mashirika ya ndege makubwa kidunia, likiwa na ‘madege’ mengi sana makubwa makubwa (VC10s, DC9s, FK27s na Twin Otters) na hivyo kuweza kushindana na mashirika makubwa ya nchi za Magharibi.

EAAC lilitoa ajira kwa watu wengi sana wa nchi  hizi na pia kuweza kutoa wataalamu wengi wa uendeshaji ndege (marubani), mainjinia (flight & maintenance engineers), wahudumu wa kuuza tiketi (tickets and reservations), wahudumu wa ndani ya ndege (cabin attendants) na wengineo wengi sana, wote kwa viwango vya kimataifa.

Safari za nje za EAAC ziliokoa muda na rasilimali nyingi sana kwa nchi wanachama kwani ndege zake zilikuwa zikienda duniani kote na kutoa ushindani mkubwa. Kwa safari zozote za nje usafiri ulikuwa ni wa kwetu wenyewe!

Kwa safari za ndani, nchi yote hii kubwa ya Tanganyika unavyoiona, basi ndege zake za F27 na Twin3 zilikuwa zinaifika. Iwe Masasi, iwe Njombe; iwe Mafia, iwe Nachingwea kote huko ndege zilikuwa zikienda na kurudi, wakati huo wa zamani yapata karibu miaka 70 sasa. Mishahara ya wafanyakazi ilikuwa juu sana ya kupigiwa mfano.

Kulikuwapo na shirika kubwa sana la Bandari la Kupakia na Kusafirisha Mizigo ndani na nje ya nchi (East African Cargo Handling Services), lililokuwa na jukumu la pamoja la kushughulikia mizigo inayotoka na kuingia kwenye nchi, si tu zile wanachama, bali na zile za jirani za Afrika Mashariki na Kati. Uchumi na mzunguko wa fedha kwa miji ya Dar es Salaam, Tanga, Mtwara, Mombasa, Zanzibar ulikuwa mkubwa sana kiasi cha kuwafanya wakazi wa miji hiyo kuishi maisha ya raha mno. Ajira za bandarini siku hizo zilikuwa hazikauki bali zinatafuta watu wako wapi waje kuzijaza!

Mishahara ile minono pamoja na ‘overtime’ zisizokwisha, iliwapa jeuri hata watu wa kawaida tu wanaofanya kazi bandarini; kwani waliweza kujenga nyumba zao bila mikopo na kuweza kununua nguo za fahari kwelikweli kutoka maduka makubwa ya B. Choitram, J.R. Stephens,  Afi na Teekay ya pale Independence (sasa Samora) kwa hapa jijini.

Amini au usiamini, hiyo ni shauri yako; lakini ikutoshe tu kwamba wakati ule wa uhai wa Jumuiya ya Afrika Mashariki, hakukuwa na haja ya mtu kwenda kutafuta mitumba ‘iliyonajisiwa’ na wazungu wa Ulaya, na viatu – eti raba mtoni— vinavyotoa harufu mbaya ya fangasi za Wazungu miguuni kule Manzese, Tandika na Machinga Complex Ilala.

Kulikuwa na Shirika la Reli la Afrika Mashariki pia. Nchi yote hii kubwa, lakini ilikuwa inafikiwa na treni kirahisi kabisa. Abiria waliweza kusafiri wao na kusafirisha mizigo pamoja na mazao kutoka nchi nzima kila siku. Pale ambapo treni haikuweza kufika, basi safari hiyo ilifanywa na mabasi makubwa na imara ya EARC. Barua na vifurushi viliweza kuwafikia walengwa kwa wakati popote pale katika Afrika Mashariki na dunia kwa kutumia Shirika la Reli la Afrika Mashariki.

Ajira kwa watu wa Afrika Mashariki zilikuwa za kumwaga tu katika shirika hili la Reli. Mijini na vijijini watu waliajiriwa kwenye shirika mama na kampuni tanzu za Shirika la Reli kila kukicha na kuwafanya watu waneemeke.

Mimi nilizaliwa mwaka 1949 hapa Dar es Salaam; na watu wa kwanza niliowaona nilipofungua macho walikuwa ni babangu na kakake mkubwa waliokuwa wakiishi nyumba moja pale Kisutu Dar es Salaam.  Mzee Yahya na Mzee Mohammed wote hao walikuwa waajiriwa wa Shirika la Reli Afrika Mashariki; mkubwa akiendesha treni na mdogo wake akiwa fundi kwenye karakana ya vyuma (locomotive workshop).

Buffet Car
Behewa abiria wakipata chakula na vinywaji

Mabehewa ya treni yalikuwa safi na maridadi kwelikweli na watu wakisafiri kwa madaraja (I, II, III) na treni zilikuwa zikifika vituoni kwa wakati na sio kwa kubahatisha tu. Kila safari ilikuwa na mabehewa yanayotoa huduma ya chakula (Buffet Car). Huduma zilikuwa za hali ya juu sana kiasi kwamba mimi mwandishi sikupatapo kujua kula chakula kwa vijiko, visu na uma mpaka pale (mwaka 1967),niliposafiri na babangu mkubwa kutoka Dar kwenda Dodoma katika treni ya Abiria na yeye ndiye aliyenionyesha kisu kinashikwa hivi na uma unashikwa vile.

Msomaji, Shirika hili la Reli Afrika Mashariki lilikuwa na hoteli kubwa kwenye kila mji unaoujua wewe katika Afrika Mashariki. Kwa mfano ukisikia Musoma Hotel, Mwanza Hotel, Dodoma Hotel, Tabora Hotel, Mbeya Hotel n.k, zote hizo zilikuwa mali ya Shirika la Reli Afrika Mashariki. Meli zote kwenye maziwa makuu zilimilikiwa na shirika hilo pia.

Huko miaka ya nyuma, nchi za Afrika Mashariki zilikuwa zikitumia sarafu moja ya fedha zilizotolewa na Benki Kuu ya Afrika Mashariki (East African Currency Board). Nguvu ya fedha kwa nchi zote wanachama ilikuwa moja; siyo kama ilivyo sasa Kenya wakitupita kwa mbali wenyewe tukichechemea kama mtu aliyepata ajali.

Tukiwa sasa tumeachwa nyuma na kila nchi duniani kielimu, kiwango cha elimu Afrika Mashariki wakati wa EAC kilikuwa kimoja na mitaala ikitolewa na Board ya Elimu ya Afrika Mashariki na mitihani yote ya A na O level ikisahihishwa Chuo Kikuu cha Cambridge, Uingereza, chini ya East African Examination Council. Hapakuwa na wasiwasi wa upendeleo au kuonyeshwa mtihani mapema kama tufanyavyo sasa. Yalikuwa ni maendeleo makubwa mno; sijui sasa tumetumbukia shimo gani hatuwezi tena kuja juu!

Ushuru wa Forodha (Customes and Excises) ulikuwa na shirika lake lenye Makao Makuu, kule Mombasa Kenya. Utabiri wa Hali ya Hewa ilikuwa ni jukumu la Idara ya Hali ya Hewa Afrika Mashariki, lenye Makao Makuu kule Dagoreti Kenya. Kwa huduma za usafiri wa angani (air navigation) huduma Afrika Mashariki yote hii zilikuwa zikitolewa viwanjani na Idara ya Usalama wa Anga (Directorate of Civil Aviation East Africa)—sasa TCAA.  

Katika safari ndefu ya maisha, mwandishi huyu aliajiriwa kazi kwa mara kwanza na Kurugenzi ya Usalama wa Anga ya Afrika Mashariki mwaka 1970 na kupata mafunzo ya kuwa Aeronautical Communications Officer pale School of Aviation, Wilson Airport, Nairobi.

Baadaye nilipata mafunzo mengine ya juu pale kwenye Chuo cha  Ecole Nationale de la Aviation Civil— L’ENAC, pale Toulouse, Ufaransa. Kule Ufaransa nilitembelea maonyesho makubwa ya ‘madege’ duniani yanayojulikana kama Le Bourget Air Show, pale jijini Le Bouget. Nilitembelea pia kiwanda kikubwa kinachotengeneza matumbo (fuselage) ya ndege za Airbus, Airbus Industry. Injini za ndege hizo hutengenezwa nchini Marekani na Kampuni ya General Electric.

SARCAT—CORPUS ni mahala pengine nilipofika. Ni kituo kikubwa cha Satelaiti duniani ambacho nchi hasimu Marekani na Urusi (bila kujali tofauti zao za kiitikadi na kisiasa) zinashirikiana kutoa huduma pamoja kwa usalama wa safari za ndege duniani (safety of air navigation). Ndege itakapoanguka kokote duniani, hata iwe maporini labda Mpwapwa, Tanzania, basi kituo hicho kitaweza kuonyesha mahala ilipoangukia na hivyo kufanya uokoaji kuwa mwepesi. 

Inaniuma roho sana kuwa leo EAC haipo, ila kuna ‘mfufuko’ wake tu uliojaa matatizo lukuki kabla hata haijawa rasmi! Mh! Sijui; lakini naona ni porojo tu za siasa (political rhetorics), hakuna kitakachozuka pale.

Makao Makuu ya Jumuiya ya Afrika ya Mashariki, Arusha

Jumba lile kubwa la AICC pale Arusha ndipo ilipokuwa Makao Makuu ya Afrika Mashariki na likiitwa EAC—HQs. Ukilipiga picha kwa juu plani yake inaashiria herufi ‘H’ kwa maana ya Headquarters.  Jumba lile halikuwa mali yetu Watanzania hata siku moja, bali tulilirithi baada ya kuuawa mwenye nyumba.

Jiji la Arusha, pamoja na vivutio vyake vya utalii, lakini lisingekuwa na hadhi ile kama si uwepo wa EAC, Makao Makuu na nyumba za watumishi zilizotapakaa mji mzima. Hata siku moja sikuwahi kuisikia Serikali ya Tanzania ikieleza wapi ililipata jengo lile zuri la AICC. Mzee Malecela anajua hilo; Alnoor Kassam anajua hilo; na Cleopa Msuya anajua hilo kwani hawa wote walipata kuwa mawaziri wa Afrika Mashariki wenye ofisi zao pale EAC—HQs.

Jumba lile ‘ng’areng’are’ tulilirithi kama vile tulivyorithi ile ATC House pale Ohio; Bandari House pale Bendera Tatu; Customs House (sasa TRA) pale Samora; Jumba la Wizara ya Nishati na Madini (pale Sokoine); jumba la Extelecoms pale Samora; Jumba la Posta House pale Ohio; pamoja na majengo yote unayoyasikia yanaitwa ya Posta hapa Dar es Salaam yalikuwa mali ya Afrika Mashariki.

Pamoja na utajiri mkubwa kama huo wa rasilimali ambazo tumezirithi kutokana na kuvunjika kwa Jumuiya ya Afrika Mashariki, bado tumeshindwa kuziendeleza wakati wenzetu wa Kenya wamepiga hatua kutoka walipochukua mpaka kufikia leo. Shirika la Ndege la KQ ni moja ya mashirika makubwa duniani. Kenya leo kwenye Shirika lake la Reli inatoa huduma ya treni kwa jiji la Nairobi kwa watu wapatao 30,000 kwa siku pamoja na stesheni kubwa kubwa za kisasa jijini humo (tembelea google Kenya Railways). Sijui katuroga nani, lakini ni msiba mkubwa sana unapoona bandari moja tu ya Mombasa, ikizipiku bandari ya Dar, Mtwara, Tanga na ile ya Zanzibar hapa kwetu.

Kwenye Posta na Simu hali ndio hivyo hivyo. Majumba ya kilichokuwa Chuo cha Posta pale Kijitonyama yameuzwa kitambo. Sijui kwa nini kwa maana, “utaukataaje ukunga na uzazi ungalipo!” kaimba mwimbaji Bi Kidude.

Sehemu ya pili ya makala haya ya Afrika Mashariki itaendelea wiki ijayo.

Simu 0715808864