NAKUMBUKA: SIKU NILIPOMTEMBELEA DOSSA AZIZ NYUMBANI KWAKE MLANDIZI

Waasisi wa TANU 1954
Kulia waliosimama wa tano ni Dossa Aziz wa nne Abdul Sykes
Waliokaa wa katikati ni Julius Nyerere na wa pili kushoto ni John Rupia

Ilikuwa katika miaka ya 1980 mwishoni siku mimi na Ally Sykes tulipokwenda kumtembelea Dossa Aziz. Wakati ule nilikuwa nafanya utafiti kuandika kitabu cha maisha ya Abdul Sykes kaka yake Ally Sykes. Tulikuwa tuko mbali katika kazi ile na siku moja nikamuomba Ally Sykes anipeleke kwa Dossa Aziz nikamfanyie mahojiano.

Ilikuwa siku ya Jumapili na nilimsubiri Ally Sykes Mbuyuni katika kituo cha basi mimi nikitokea Masaki. Hapa ni barabara ya Ali Hassan Mwinyi zamani ikiitwa (Upanga Road). Huu Mbuyu ulikuwa unaitwa Mbuyu wa Kigwe lakini si wengi walikuwa wanajua jina hili. Jina hili mimi alinipa Mzee Jimpota ambae yeye na baba yangu walikuwa pamoja katika Dar es Salaam ya 1950 na akaniambia kuwa hilo jina la Kigwe ni Mzee Mwinyikhamis Kigwe wa Msasani ambao wote wakijuana toka utoto wao. Mwinyikhamisi Kigwe akitoka kwao ni Msasani kuja kusoma shule ya Kitchwele Government School pamoja na baba yangu, Ally Sykes kaka yake Abdul na vijana wengine wa Dar es Salaam. 

Jimpota yeye alikuwa fundi cherehani, siku moja katika mazungumzo ndipo akaniambia kuwa ule Mbuyu waliupa jina wao wakauita, ‘’Mbuyu wa Kigwe.’’

Ally Sykes ainipitia pale na Mercedes Benz yake mpya, nyeusi inang’ara kama kioo. Alikuwa na mama mmoja Mmarekani Mweusi akanitambulisha kuwa ni mwandishi wa ‘’Washington Post,’’ Ally Sykes akipenda muziki na safari kwenda Mlandizi ilikuwa ya raha sana muziki uliokuwa ukitoka katika spika za lile dude haukuwa wa kawaida. Unasikia kila chombo. Tulipofika Mlandizi tukasimama ofisi ya CCM kuuliza nyumbani kwa Dossa Aziz. Nilipata mshtuko mkubwa pale tulipojibiwa kuwa hawamjui Dossa Aziz. Tuliondoka na tukauliza mbele watu wawili, watatu hivi mwisho bwana mmoja akatuelekeza akatuambia tuifuate njia ya majani iliyokuwa pembeni yetu itatufikisha hadi nyumbani kwa Dossa.

Tulimkuta Dossa amekaa barazani kwake ilikuwa kiasi cha saa tatu asubuhi hivi mkononi ameshika radio ya kizamani kidogo na amefungua BBC anasikiliza. Alipomwona Ally Sykes, Dossa aliweka radio yake chini akapiga ukelele, ‘’Ally ndugu yangu karibu karibu…’’ Kwa jinsi walivyosalimiana na mazungumzo yao yalivyokuwa nilijua kuwa wawili hawa hawajaonana kwa miaka mingi. Pale pale Dossa akamuita mkewe akaja pale barazani. Dossa akamwambia, ‘’Huyu ni Ally kaka yake Bwana Mzuri.’’ Nikajakujua kuwa huyu, ‘’Bwana Mzuri,’’ ni Abbas Sykes ambae yeye alikuwa kila akija Dar es Salaam kutoka Ulaya alipokuwa balozi alikuwa lazima aende Mlandizi kumjulia hali Dossa. Baadae Dossa atanieleza mapenzi yake na Abbas yalianzaje na lini.

Ally Sykes akanijulisha kwa Dossa, ‘’Huyu Mohamed, mtoto wa Said,’’ Dossa akauliza, ‘’Said yupi?’’ Jibu likatoka, ‘’Said Popo.’’ Dossa akanipokea kwa tabasamu kubwa kabisa, ‘’Namjua baba yako alikuwa mpole sana…’’ Dossa akaagiza tuchinjiwe mbuzi lakini Ally Sykes akamwambia Dossa hatukuwa na muda. Ally Sykes akamweleza sababu ya mimi kumfuata.

Dossa alizungumza kwa kama saa moja hivi akianza mapinduzi waliyofanya Abdul Sykes na Hamza Mwapachu kuchukua uongozi wa TAA 1950 na vipi walijuana na Nyerere alipofika Dar es Salaam mwaka wa 1952 na vipi walimchagua kuwa rais wa TAA 1953 chama kikafa. Dossa akanieleza kwa kirefu sababu ya TAA kufifia na nini walifanya kukirudishia chama nguvu yake. Dossa akanieleza maisha ya utoto wake na jinsi alivozuiwa na baba yake kuanza shule hadi awe amehitimu Qur’an kwanza hivyo ikawa yeye kaanza darasa la kwanza akiwa na miaka 14 na ndiyo sababu ya kuanza darasa la kwanza na Abbas ingawa Abbas ni mdogo sana kwake.

Mbele ya nyumba yake kulikuwa na mabaki ya Land Rover. Dossa akanyoosha kidole chake cha shahada akasema, ‘’Unaona gari hiyo hapo. Nimetembea na Nyerere Tanganyika nzima na gari hii tukiwaamsha wananchi waingie TANU tumtoe Mwingereza nchini kwetu. Tulikuwa tunakwama kwenye barabara mbovu na inabidi tushuke tusukume gari na Nyerere na yeye akipiga kibega kusukuma. Usimuone mwembamba vile ana nguvu yule…’’

Hili neno ‘’kupiga kibega,’’ lilinidhihirishia kuwa kweli Dossa ni mtoto wa Gerezani kabisa kwani ni lugha ambayo mimi nimeizoea kuisikia kwa wazee wengi wakati ule. Ally Sykes alikuwa kimya, mimi niko kimya sote tunamsikiliza Dossa akizungumza kwa taratibu tena bila ghadhabu. Nimefanya mahojiano na wazalendo wengi na huwa itafika mahali katika maelezo yake utaona ameghadhibika kwa yale ambayo yeye anaona hakustahili kutendewa. Dossa hakuwa hivyo alikuwa ametulia tuli akizungumza kwa upole.

Dossa alikuwa kachoka ufukara umempiga pasi na kiasi. Sifa za utajiri wa baba yake Aziz Ali na sifa zake mwenyewe Dossa zilikuwa zinafahamika. Rafiki zake wanasema walikuwa wakimuona Dossa ameingia kila mtu anapumua kwani watakula na kunywa kwa furaha. Dossa alikuwa mtu karimu sana. Rafiki zake wa karibu sana walimpa jina la utani, ‘’The Bank.’’

Mimi nilikuwa namwangalia huku nikishusha pumzi kwa huzuni. Katika miaka ya 1920 babu yangu alikuwa na nyumba Mtaa wa Mbaruku jirani na nyumba ya Aziz Ali. Sifa zao zikijulikana na wote. Mwisho Dossa akanieleza safari yake ya Nairobi alipokwenda kufanya usaili wa kozi ya urubani na jinsi Wazungu wakakataa kumfanyia usaili juu ya kuwa walimwita wenyewe yeye na mtoto wa Ali Mmanga aliyekuwa kati ya matajiri wakubwa wa Dar es Salaam miaka ile. Jumba lake la fahari bado lipo hadi leo pale Kisutu.

Dossa akanieleza alivyomkuta Ally Sykes Nairobi mwaka wa 1947 tayari keshajiingiza katika siasa za akina Kenyatta. Dossa akanieleza kuwa baada ya kukataliwa alipiga simu Dar es Salaam kwa baba yake huku analia. Baba yake kwa huruma siku ya pili akampelekea fedha akamwambia basi anunue gari kama kifuta machozi. Dossa akanyanyua uso akaniangalia akasema, ‘’Nilikwenda Nairobi na basi nikarudi Dar es Salaam naendesha gari yangu mwenyewe tena mpya. Gari hii ndiyo ikajakuwa gari ya kwanza ya TANU…’’

Mwalimu Nyerere alipokuwa anastaafu alitoa medali 3979 kwa Watanzania walioitumikia nchi hii. Jina la Dossa halikuwapo katika orodha ile…

Dossa Aziz na Kulius Nyerere
Ikulu 1984