DAR
ES SALAAM DOCKWORKERS’ UNION
(CHAMA
CHA MAKULI WA DAR ES SALAM)
1947
– 1950
Utangulizi
Historia
ya Dar es Salaam Dockworkers’ Union, yaani Chama Cha Makuli wa Bandari ya Dar
es Salam niliisoma mahali kama ilivyoandikwa na mtafiti na mwandishi mmoja
Mwingereza lakini kwa kuwa nilishasoma kazi zake nyingi kuhusu historia ya
Tanganyika na kwa kuwa sikuridhika na jinsi alivyokuwa anakwepa kueleza mengi
yaliyofanywa na Waswahili wa pwani nikamtilia shaka katika maelezo yake ya
historia ya chama hiki. Kwa ajili hii basi nami nikaamua kufanya utafiti wangu
niangalie kama na huku nako kafanya kama ilivyo kawaida yake. Naam na huku nako
kafanya yale yale aliyozoea. Haya hakufanya yeye peke yake. Hata watafiti
wengine waliokuja kuandika baada yake mtindo ulikuwa hivyo. Watafiti hawa
walipokuja kuandika historia ya vyama vya wafanyakazi, historia hii ilipuuzwa. Baada
ya kumaliza utafiti na kuandika historia ya makuli wa Dar es Salaam ya miaka ya
1940 sikujuta na nilishukuru kuwa nimepata nafasi ya kuinusuru historia hii
iliyotukuka ya wazee wangu wenyeji wa Dar es Salaam. Hii ndiyo historia ya
makuli, wazee wetu naeleza hapo chini vipi walikabiliana na dhulma za wakoloni
wakati palikuwa hakuna hata chama kimoja cha wafanyakazi Tanganyika. Prof.
Mohamed Bakari amepata kusema kuwa ikiwa kama sisi hatutaandika historia yetu
na tukawaachia watu wengine waiandike basi wataandika mambo ambayo sisi hayatatupendeza.
Namshukuru marehemu Mzee Islam Barakat kwa kunisomesha historia hii na mke wa
Abdulwahid Sykes, Bi. Mwamvua bint Mashu kwa kuniongezea taatifa nyingine.
Bandari ya Dar es Salaam, 1947
Waajiri
wakuu katika bandari ya Dar es Salaam yalikuwa makampuni matatu ya kupakua na
kupakia shehena melini: African Wharfage Company, East African Lighterage and
Stevedoring Company (Dar es Salaam) Ltd; na Tanganyika Boating Company Ltd.
Zaidi ya makampuni hayo, Tanganyika Landing and Shipping ilifanya kazi za gati
kwa mkataba na Tanganyika Railways.
Wafanyakazi wengi wa bandarini walikuwa kutoka sehemu za mbwambao wa
pwani ya Tanganyika - Wangindo, Wazaramo, Warufiji, Wamashomvi na Wamatumbi,
takriban wote wakiwa Waislam. Katika miaka ya 1940 Dar es Salaam ilikuwa mji
mdogo ambako karibu watu wote mjini hapo walikuwa wakifahamiana. Kwa ajili hii
wafanyakazi wa bandarini walikuwa ni kama jamii ndogo iliyounganishwa pamoja
kwa kila hali kuanzia mila na utamaduni wao hadi Mungu muumba wao. In Shaa
Allah tutakuja kuona huko mbele vipi mambo haya yalikuha kutumika kama silaha
dhidi ya wakoloni. Wengi wa wafanyakazi bandarini waliishi si mbali sana na
bandari yenyewe: - Gerezani, Kisutu, Msasani, Kariakoo, Ilala, Temeke, Mbagala
na Buguruni.
Mbali
na Tanganyika Railways na utumishi serikalini, bandari ya Dar es Salaam ilikuwa
ya tatu kama mwajiri mkuu. Lakini kazi nyingi za Waafrika pale pwani zilikuwa
za mkataba wa kulipwa kwa siku, kukiwa na wafanyakazi wachache sana waliokuwa
wakilipwa kwa mwezi. Utaratibu huu uliojulikana kama kile kilichojulikana kama,
‘’daily pay,’’ yaani kufanya kazi kama kibarua kwa lugha ya Kiswahili, mfanyakazi
analipwa bada ya kumaliza kazi yake ya siku. Mpango huu uliwekwa kwa makusudi
ili kuweka ushindani katika kupata kazi na hivyo makampuni yapate kupanga
mishahara, hasa ya vibarua ili iwe ya kiwango cha chini. Zaidi ya hayo,
kukosekana kwa mikataba ya kudumu, kulisaidia kumweka mwajiri katika hali ya
kutowajibika na yale ambayo angewajibika amtimizie mfanyakazi chini ya sheria
za mikataba ya kazi. Ili kupata faida kubwa kwa kutumia upenyo huu, makampuni
haya ya kupakua na kupakia shehena melini yalikuwa yakibadilisha wafanyakazi
wao karibu kila baada ya miezi kumi na miwili ili kutumia udhaifu huu kwa
ukamilifu. Vilevile hili liliwezekana kwa kuwa kazi ya bandari ni ya msimu,
kuna wakati meli zinakuwa nyingi bandarini na kuna wakati zinaadimika.
Katika
miaka ile kazi ya bandarini ilikuwa ya hatari, ikishindana na kazi ya migodi.
Kiwango cha vifo na ulemavu kutokana na ajali na ilikuwa juu sana. Wafanyakazi
wengi waliathirika kwa kutokuwepo kwa mikataba ya kudumu ambayo ingewafunga
waajiri kutoa fidia kwa ajili ya vifo na vilema kazini. Wafanyakazi wengi
walipata vilema vilivyowatia umaskini na hawakulipwa fidia yoyote. Masharti
haya ambayo dhahiri yalikuwa ni ya kukandamiza na ya uonevu yalizusha migogoro
mingi sehemu za kazi. Hali hii ya migogoro ilijidhihirisha zaidi kwa
wafanyakazi kutoroka kazini, kufanya hujuma na migomo isiyokwisha. Lakini bado
serikali ya kikoloni ilijifanya kutoelewa ukweli kwamba Mwafrika alikuwa
mwanadamu kama alivyo Mzungu, Muasia au Mwarabu. Serikali ilikuwa na dhana ya
ajabu na wakati mwingine ya kusikitisha juu ya hisia ya Waafrika kama binadamu.
Taarifa ya kila mwaka ya Idara ya Kazi ya mwaka wa 1945 ilisema hivi:
Mwafrika
ni muhafidhina kuhusu kula na inamhitaji mwajiri awe shababi sana kuweza
kumzuia aache tabia yake ya kufanyia kazi mchana kutwa akiwa hana kitu tumboni
mwake, kisha kila siku jioni alivimbishe tumbo lake kwa ratili mbili za ugali uliopikwa
vibaya.[1]
Taarifa
hiyo inatoa dhana kwamba Waafrika wamezoea maisha magumu kwa kupenda kwao
wenyewe si kwa sababu ya hali ngumu ya uchumi iliyokuwa ikiwakabili. Shida
zilipozidi kumuelemea huyu Mwafrika kutokana na sheria za kazi zilizojaa dhulma
na kwa kupewa mishahara midogo, watu walikigeukia chama cha African Association
ili kupata msaada na uongozi.
Hapa
ndipo tunakutana na Abdulwahid Sykes na African Association na hii ilkikuwa
mwaka wa 1947 miaka miwili imepita baada ya yeye na mdogo wake Ally kurudi
kutoka Burma walipokwenda kupigana katika Vita Kuu ya Pili. Abdulwahid alikuwa
mtoto wa Kleist Sykes mmoja wa waasisi wa African Association mwaka wa 1929.
Dhiki ilitawala mji mzima hasa kwa kuwa ndiyo kwanza Tanganyika ilikuwa inatoka
katika kishindo na mkiki mkiki wa vita. Hali hii ndiyo iliyomsukuma Abdulwahid
katika siasa na ikamfanya aelewe maana ya harakati za wananchi dhidi ya utawala
wa kigeni akiwa bado kijana mdogo sana. Kidogo kidogo baba alianza kumkabidhi
Abdulwahid kazi za African Association na mara akawa msaidizi wa baba yake
katika siasa za Dar es Salaam. Ilikuwa katika kutimiza haya ndipo Abdulwahid
akajikuta anahusika na ule mgogoro wa makuli ulioibuka bandarini Dar es Salaam
ambao ulikuwa ukichemka pole pole chini kwa chini kwa muda mrefu tangu
kumalizika kwa Vita Kuu ya Pili. Hatimaye, Abdulwahid alihusika na harakati za
siri za wafanyakazi bandarini ambao, wakiwa wamechoshwa na sheria za kazi za
ukandamizaji na wakiwa wamechoka kunyonywa na makampuni ya meli, walikuwa
wanapanga kuitisha mgomo. Kleist mwenyewe alikuwa hakuwa mbali na siasa za
wafanyakazi yeye akiwa mwajiriwa wa Tanganyika Railways alijaribu kuwakusanya
wafanyakazi wa Railway kuasisi chama chao.
Chama
cha African Association ndicho kiliwakilisha maslahi ya wananchi wa Tanganyika
na kimya kimya kiliunga mkono zile harakati za chini kwa chini za wafanyakazi
katika kutafuta haki zao. Abdulwahid, kijana mdogo mwenye elimu na akiwa karibu
zaidi na uongozi wa African Association kuliko Mwafrika yoyote pale mjini,
alichaguliwa kuongoza harakati za tabaka la wafanyakazi zilizokuwa zinaibuka.
Ili kuifanya serikali iwasikilize mahali ambapo hapakuwa na sheria za kazi,
ilibidi iwekwe mikakati ambayo ingeifanya serikali ipitishe sheria hizo. Kamati
ndogo ya siri iliundwa na Abdulwahid akatiwa ndani ya kamati hiyo ili kuongoza
mgomo uliokusudiwa. Kazi ya kamati hiyo ilikuwa kupanga na kuratibu mikakati ya
kuitisha mgomo ambao ungelisaidia katika kuondoa ile dhulma iliyokuwepo. Makuli
waliitisha mkutano pembeni kidogo mwa mji, mahali palipokuwa pakijulikana kama
‘’Shamba kwa Mohamed Abeid,’’ katika bonde la Msimbazi. Mohamed Abeid mwenye
shamba hili alikuwa Muarabu mwenye asili ya Yemen na shamba lake lilianzia
Msimbazi kuelekea Mchikichini. Sehemu hii ilichaguliwa makhususi mbali na macho
ya watu ili ipatikane faragha waweze kufanya shughuli yao waliyokusudia kwa
utulivu. Makuli walikula kiapo na kusoma Ahilil Badr ili kujikinga na unafiki,
usaliti pamoja na shari ya vizabizabina wangeokataa kugoma. Ubani ulifukizwa na
Qur’an ilisomwa. Wakijikinga na kiapo hicho cha mashahidi wa vita vya Badr na
huku wakichochewa na ushujaa wa mashahidi waliokufa katika katika vita vya Badr
wakipigana na makafiri wa Makka wakiwa pamoja na Mtume Muhammad (Rehema na
Amani za Mwenyezi Mungu Ziwe Juu Yake), makuli walichagua tarehe 6 Septemba,
1947 kuwa ndiyo siku ya kuanza mgomo
wao.
Siri
ya mgomo huu ilihifadhika hakuna nje yao aliyejua nini kitatokea. Mapema
asubuhi moja kile kilichoanza kama mipango ya siri dhidi ya makampuni ya Wazungu
bandarini, kililipuka na kuwa mapambano ya dhahiri. Watu katika mitaa jirani ya
Mtaa wa Kipata, alipoishi Abdulwahid mitaa wa New Street, Kirk na Livingstone walikuwa
hawajatoka vitandani mwao alifanjiri moja wakasikia vishindo na makelele
vimetanda mtaani. Makuli, baadhi yao wakiwa vidari wazi, walikuwa wameizingira
nyumba ya Kleist, wakipiga makelele wakimtaka Abdulwahid atoke nje. Makuli wale
walipiga kwata njia nzima kutoka bandarini huku wakitoa maneno ya kupinga
ukoloni na wakiimba kupandisha morali zao. Tukio hili halikuwa na kifani.
Ilikuwa ni mara ya kwanza nchini Tanganyika kwa wananchi kushuhudia katika
mitaa ya Dar es Salaam uasi wa dhahiri kama huo dhidi ya serikali ya kikoloni.
Abdulwahid, wakati ule kijana mdogo kabisa wa umri wa miaka 23, akichungulia
kupitia dirisha la chumba chake alichokuwa amelala, alishangazwa kuona umati
mkubwa wa watu nje ya nyumba yao. Aliweza kuwatambua baadhi ya wenzake katika
kamati ile ya siri iliyokuwa inapanga mipango ya mgomo. Alipotoka nje kuonana
nao makuli wenye hasira walimfahamisha kuwa mgomo ulikuwa umeanza na
wasingerudi kazini hadi madai yao yote yamekubaliwa.
Mgomo
huu ulienea kama moto wa makumbi ulikumba nchi nzima kwa kasi ya ajabu. Ilikuwa
kama vile wafanyakazi wa nchi nzima wametaarifiana. Wafanyakazi wa Tanganyika
Railways huko Tabora wakiongozwa na Salum Abdallah Popo waliingia kwenye mgomo
tarehe 11 Septemba, siku tano baada ya mgomo wa makuli kuanza Dar es Salam. Chama
cha African Association mjini Tabora kilimteua Mwalimu Pinda, aliyekuwa
akifundisha shule ya St Mary, kuwa 'mshauri' wa wafanyakazi waliogoma. Kama
ilivyokuwa Dar es Salaam, African Association, Tabora ilijiingiza katika mgomo
huu kutoa ujongozi na mwelekeo wa madai ya Waafrika, Asubuhi ile ya siku ya
mgomo wafanyakazi wa Tanganyika Railways walikusanyika kwenye kiwanja cha mpira
cha Town School, wakakaa chini ya miembe kujikinga jua. Tabora ni maarufu kwa
miti hiyo. Tangu siku hiyo kiwanja hiki kikawa ndicho uwanja maalum kwa
mikutano yote ya siasa.
Serikali
ilimtuma kijana mmoja kutoka Masasi aliyesoma katika shule za misheni,
Frederick Mchauru kuwahutubia wafanyakazi na kuwaomba wasimamishe mgomo na
warudi kazini. Mchauru alikuwa Mmakonde kutoka Newala. Alielimishwa St.
Josephís College, Chidya na St. Andrewís College, Minaki. Mwaka 1946, Mchauru
alikuwa amerudi kutoka London University akiwa amehitimu masomo yake na kuanza
kazi mjini Tabora kama Assistant Social Development Officer. Wafanyakazi
waliokuwa kwenye mgomo walimpigia kelele wakimtaka anyamaze huku wakimwita
msaliti. Inashangaza namna shule za misheni zilivyowatengeneza watumishi wa
serikali walio wasomi wawe watiifu na waaminifu kwa dola. Wasomi hawa mara
nyingi walijikuta wanasigana na wale waliokuwa wakipinga ukoloni na udhalimu. [2]
Mchauru
alishindwa kutambua hali halisi iliyokuwapo pale sike ile. Mchauru alipuuza
zile kelele akaendelea kuzungumza akijaribu kuwasihi wafanyakazi warudi kazini
kwao. Ghafla hali iligeuka. Watu walipandwa na hasira na kusikia wakisema
ashikishwe adabu. Watu waliokuwa wamehamaki wakaanza kumsogelea. Salum
Abdallah, akiwa kiongozi wa watu wale, alihisi kuwa endapo hatachukua hatua ya
kumnusuru Mchauru huenda watu wakamuadhibu. Alienda pale aliposimama Mchauru.
Aliinua mikono yake juu akawataka watu watulie. Salum Abdallah alikuwa mtu wa
miraba minne na alikuwa na sauti kubwa. Wanachama wengi wa Tanganyika Railways
African Union (TRAU) wanamkumbuka kwa sauti yake, hasira zake na kwa umbo lake
kubwa. Salum Abdallah alikuwa anafanyakazi katika karakana ya kufua vyuma. Wafanyakazi
walipomuona Salum Abdallah walitulia na Mchauru akaondoka pale kimya kimya
kupeleka taarifa kwa hao waliomtuma kuwa watu wamegoma, hawasikii la muadhini
wala la mnadi sala. Salum Abdallah alikuwa kahamia Tabora mwaka ule ule wa 1947
akitokea Dar es Salaam. Alihamia Tabora baada ya karakana ya Railways
kuhamishwa kutoka Dar es Salaam na kupekekwa Tabora.
Mgomo
ulienea nchi nzima na wananchi katika sekta zote kote waliweka chini zana zao
za kazi. Mfumo mzima wa uchumi ulisimama. Mgomo ulidumu mwezi mzima. Wanazuoni
wengi wamechambua kipindi hiki cha kuibuka kwa tabaka la wafanyakazi katika
Tanganyika. Wote wamekubali kuwa ule mgomo wa mwaka 1947 ndio uliofungua
ukurasa mpya katika historia ya vyama
vya wafanyakazi Tanganyika. Friedland, akitathmini aina ya uongozi ulioongoza
mgomo, yeye anasema:
Mgomo
uliandaliwa na kamati ya siri ya makuli wasiojua kusoma; hawakujua lolote
kuhusu vyama na walidhani kama wangetambulikana wangekamatwa. Baada ya kutoa madai kwa waajiri bila
kufichua utambulisho wao, madai ambayo yalipuuzwa, mgomo mkubwa ulitokea. [3]
Mgomo
ule ulisababisha serikali ya kikoloni kupitisha sheria ambayo iliruhusu kuundwa
na hatimae kusajiliwa kwa Dar es Salaam Dockworkers’ Union. Bienefield,
akifafanua mapatano yaliyofuata mara baada ya mgomo baina ya makuli na
mwakilishi wa waajiri wao, anasema: Vili mwakilishi kama huyo atakavyokuja
yaangalia mambo, au kutekeleza maamuzi, bila ya kuwepo chama cha wafanyakazi
kinachofahamika, ilikuwa ni kitendawili.
Mafanikio
ya mgomo huo hayakutegemea kiwango cha elimu ya makuli kama kujua kusoma na
kuandika au kuwako kwa chama cha wafanyakazi ambacho kingeratibu. Mafanikio ya
harakati hizo yalitegemea ule udugu uliokuwapo baina ya wafanyakazi ndani na
nje ya ile kamati ya siri. Kinyume cha madai ya Friedland makuli bandarini
hawakuwa hawajui kusoma katika maana halisi hasa ya neno lenyewe. Wengi wao
walipata elimu ya madras ambako maarifa ya Kiislam yalifundishwa. Hii ni elimu,
na kuhusu kusoma na kuandika wengi wao walijua kusoma na kuandika kwa irabu za
Kiarabu. Haiwi mtu hajui kusoma pale anapokuwa hajui herufi za Kirumi.
Wafanyakazi
bandarini walikuwa wamejifungamanisha na kiapo kimoja kikubwa sana cha Waislam,
kukumbuka ule moyo wa jihad zile siku za Mtume (Rehema na Amani Ziwe Juu Yake).
Makuli walifungua na kufunga mikutano yao yote ya kupanga mikakati ya mgomo kwa
kusoma Quran na kuomba msaada wa Allah. Kwa kufanya hivi walikuwa wakijinyanyua
hadi kufikia daraja ya masahaba wa Mtume (Rehema na Amani Ziwe Juu Yake) waliopigana
katika vita vya Badr, ambako jeshi dogo la Waislam mia tatu kumi na tatu wenye
silaha duni walipata ushindi mkubwa dhidi ya jeshi lenye nguvu la makafiri 1000
wa Makka. Hii ni hali ambayo Friedland na Bienefied wameshindwa kuitambua na
kuifahamu. Vivyo hivyo wanavyuoni wengi kabla na baada yao, kwa makosa au kwa
makusudi, wamepuuza suala la Uislam katika siasa za Tanganyika wakati wa
ukoloni. Kuanzia Vita Vya Maji Maji mwaka wa 1905 wakati wa kipindi cha
Wajerumani, hadi harakati za vyama vya wafanyakazi mwishoni mwa miaka ya 1930
na harakati dhidi ya utawala wa Waingereza mwaka wa 1954, Uislamu ulitumika
kama itikadi ya ukombozi. Tutafafanua ukweli huu hapo baadaye tutakapofikia
kueleza jinsi Wakristo walivyokuja kufuta mchango wa Uislam katika historia ya
Tanganyika baada ya uhuru kupatikana.
Mgomo
wa mwaka 1947 ni mfano mzuri jinsi wa nguvu za Waislamu ziliyoungana kupambana
na ukoloni. Vilevile unathibitisha vile kwa kutumia dini yao na mafundisho yake
Waislam waliweza kutumia fursa hiyo kuilazimisha serikali ya kikoloni
kubadilika na kukubali kuzungumza na wananchi. Katika mazungumzo hayo baina ya
makuli na serikali, makuli waliweza kuwapenyeza wawakilishi wao wenyewe kwenye
nafasi za uongozi zilizokuwa muhimu kwa kulinda maslahi ya wananchi. Serikali
ya kikoloni ilitambua kuwa tabaka la wafanyakazi Waafrika hawalingewezi tena
kupuuzwa, na ilianza juhudi kuruhusu kuundwa kwa vyama vya wafanyakazi ili
kuepuka migogoro siku za usoni.
Ukweli
ni kuwa migomo haikukoma. Tutakutana na Salum Abdallah mara nyigine katika
mgomo mwingine mwaka wa 1949 na mwingine tena mwaka wa 1960 lakini kabla ya
kufika huko tutasoma historia yake mwanzo wa miaka ya 1950 wakati wazalendo
walipoanza kufanya mipango ya kuunda chama cha siasa kudai uhuru wa Tanganyika.
Kama vile haikutosha, baada ya kuunda TANU Salum Abdallah tajitokeza na kuunda
TRAU kiwa mwenyekiti muasisi katibu akiwa Kassanga Tumbo. TRAU itampandisha
hadi kwenye kilele cha juu kabisa katika maisha yake kama mpigania haki ya Waafrika
wa Tanganyika na uwezo wake wa uongozi utadhihirika mwaka wa 1960 katika mgomo
wa Railways uliodumu siku 82 na kuvunja rekodi iliyowekwa na Makhan Singh Kenya
katika mgomo uliodumu siki 62. Kwa miezi mitatu wafanyakazi wa Railways
waligoma na hivyo kusimamisha huduma zote za treni, meli na mabasi. Ingawa
mgomo huu ulikuwa ushindi mkubwa kwa wafanyakazi wa Railways lakini kwa
viongozi wa TRAU huu ulikuwa mwanzo wa mapambano kati yao na utawala mpya wa
wananchi uliokuwa unasuburi kuchukua madaraka ya nchi.
Erika Fiah
Naibu
Kamishina wa Kazi, M. J. Molohan alikuwa pandikizi la mtu na alikuwa na desturi
ya kutumia baiskeli kwendea kazini, jambo geni katika siku zile kwa afisa wa
Kiingereza. Molohan alianza kutafuta watu wangeoweza kushika nafasi ya Katibu
Mkuu wa Dockworkers’ Union, chama ambacho kilikuwa kiundwe mwaka uliofuatia.
Aliyekuwa akimsaidia katika kazi hii ya kumtafuta katibu alikuwa Islam Barakat,
askari katika Vita Kuu vya Pili. Barakat alikuwa na damu ya Kiafrika na
Kiarabu. Yeye ndiye alikuwa Labour Inspector wa kwanza Mwafrika. Barakat
alipendekeza majina mawili kwa Molohan. Moja lilikuwa lile la Abdulwahid Sykes,
kijana wa mjini, mtoto wa Kleist Sykes, mfanyabiashara na mwanasiasa maarufu.
Jina lingine lilikuwa la Erika Fiah, mwanasiasa mpevu na mtu wa makamo. Wakati
huo Fiah alikuwa na umri wa miaka 53. Erika Fiah alikuja Tanganyika pamoja na
majeshi ya Waingereza kutoka Uganda wakati wa Vita Kuu vya Kwanza. Fiah alikuwa
Mwafrika wa kwanza kuanzisha na kumiliki gazeti lake mwenyewe katika
Tanganyika. Baada ya vita alilowea Tanganyika na kuishi Mission Quarters ambako
alihariri gazeti lake, Kwetu.
Fiah
kama wanasiasa wote wa zama zake, alikuwa Mwafrika kwanza na uzalendo
ukafuatia. Vilevile alikuwa mmoja wa wafuasi wa mwanzo wa Karl Marx nchini
Tanganyika na gazeti lake Kwetu, lilikuwa maarufu kwa sababu ya ukali na
vijembe vyake dhidi ya ukoloni. Fiah alikuwa mwanasiasa aliyekuwa amepea sana
katika wakati wake. Katika miaka ya 1930 aliwahi kujaribu kuhamasisha tabaka la
wafanyakazi na wakulima kuwaunganisha dhidi ya ukoloni, lakini alishindwa kwa
kuwa wananchi walikuwa bado hawajaamka kiasi cha kutosha kuweza kuitikia mwito
wa kuuhamasisha umma kama tabaka. Kwa wakati ule Fiah alikuwa na upeo mkubwa wa
siasa na alikuwa na uwezo wa kuhamasisha zaidi kuliko Abdulwahid. Vilevile Fiah
alikuwa mtu mzima na uzee ni dawa. Haiwezekani kumlinganisha Fiah na Abdulwahid
aliyekuwa kijana mdogo ambaye Fiah angeweza kumzaa. Kati ya kipindi kile kati
ya vita vya kwanza na vya pili ya dunia, Fiah alitumia kalamu yake kudhihirisha
bila ya woga matatizo yanayowakabili Waafrika. Mara kwa mara mawazo yake kama
ilivyotegemewa hayakupokelewa vizuri na serikali.
Lakini
Fiah hakuwa tu adui wa serikali alikuwa pia adui wa Kleist na Waafrika wengine
mashuhuri, wengi wa hao wakiwa katika utumishi wa serikali. Huko nyuma katika
mwaka wa 1933 kulikuwako na mgongano baina ya Kleist na Fiah kuhusu uongozi wa
African Association. Kupitia gazeti lake Fiah alimshambulia Kleist akimshutumu
kwa kile Fiah alichokiona kuwa tabia yake isiyokuwa ya kizalendo iliyotokana na
asili yake ya Kizulu. Fiah alidai kuwa mambo yanapokuwa mazuri kwa Watanganyika
Kleist atajinasibisha na Utanganyika, lakini upepo unapobadilika na kuvuma
upande wa Wazulu, mara Kleist anakuwa Mzulu. Ili kuepuka mgongano Kleist
alijiuzulu kama katibu wa African Association na Fiah alichaguliwa kushika
nafasi hiyo. Kalamu ya Fiah ilikuwa haina muhali. Katika rambirambi alizotoa za
kijeuri na za dharau juu ya kifo cha Martin Kayamba, Fiah aliomboleza kwa
kusema kwamba Waafrika hawakunufaika kwa elimu ya Kayamba wala kwa wadhifa wake
kama karani wa kaimu Katibu Mkuu katika serikali ya Waingereza. Fiah alipingana
na Wazungu vilevile. Mwaka wa 1940 aliandika tahariri iliyowalenga Wazungu
waliokuwa wakimpinga kwa kueleza wazi wazi fikra zake na kwa kuchapisha
gazetini makala juu ya haki za Waafrika. Fiah alikuwa mwanaume kweli kweli hata
ingawa wakati wa zile harakati za bandarini makuli wakiwa wanakwenda nyumbani
kwa Abdulwahid kwa maandamano na hivyo kumpa hadhi ya uongozi wa harakati zile,
kwa hakika Abdulwahid hakuwa anafikia hadhi wala kiwango cha Fiah ktika siasa
za nyakati zile. Kumfananisha Abdulwahid na Fiah ilikuwa sawa na kufananisha
mlima na kichuguu.
Molohan
alikataa jina la Fiah kwa sababu ya msimamo wake mkali na vilevile kwa kuwa
Fiah alikuwa si Mtanganyika. Serikali ya kikoloni ilimhitaji Mtanganyika
mzaliwa kushika nafasi hiyo. Barakat alisaidia sana katika kuteuliwa kwa
Abdulwahid kwa sababu alikuwa askari mwenzake waliyepigana pamoja Vita vya Pili
na alitoka katika ukoo mashuhuri. Zaidi ya hayo Abdulwahid tayari alikuwa ni
sehemu ya harakati za makuli. Halikadhalika kulikuwako na dalili kuwa makuli
walimtegemea Abdulwahid awe kiongozi wao kuliko Mzee Fiah. Februari, 1948,
Erika Fiah aliwekwa pembeni na Abdulwahid, kijana mdogo asiye na uzoefu wa
siasa, akachukua nafasi ya uongozi wa Dar es Salaam Dockworkers’ Union na
kuanza kazi ya kubadili vuguvugu lile kuwa chama cha wafanyakazi halisi kama
vyama vinavyotambulika ulimwenguni kote. Hivi ndivyo Abdulwahid alivyochaguliwa
kuwa katibu wa Dar es Salaam Dockworkers’ Union. Kuanzia kipindi hiki katika
mwaka 1948 ndiyo maisha ya Abdulwahid
yanaanza hasa katika siasa, miaka mitatu baada ya kurudi kutoka vitani.
Kleist
lazima alikuwa amefurahishwa sana na uteuzi wa mwanae. Siyo kwa kuwa mwanae
alikuwa amechukua uongozi wa harakati za wananchi, lakini hasa kwa kuwa alikuwa
amemshinda adui yake Fiah. Kuchaguliwa Abdulwahid kwenye nafasi hiyo kulikuwa
kitu kilichotarajiwa kwa sababu tayari alikuwa anaongoza vuguvugu hilo tangu
zile siku za ile kamati ya siri ambayo ilipanga mgomo wa makuli katika shamba
la Mohamed Abeid mwaka wa 1947.
Hivi
ndivyo wale makuli, ‘’wasiojua kusoma,’’ ambao hawakujua lolote kuhusu vyama
vya wafanyakazi, kama alivyoeleza Friedland, walivyoweza kuandaa na kupenyeza
uongozi wao wenyewe ndani ya mfumo wa utawala wa kikoloni. Abdulwahid kupitia nafasi
yake mpya, alikuwa sasa ni msemaji wa tabaka la wafanyakazi lililokuwa
likiibuka Tanganyika. Kuzuka kwa uongozi wa wananchi kutoka kwa makuli ilikuwa
ni ishara kwa serikali ya kikoloni kuwa upepo wa mageuzi ulikuwa ukivuma.
Waafrika walikuwa wanaanza kusimamisha uwakilishi wa kidemokrasia katika vyama
vyao wenyewe. Kwa kumchagua Abdulwahid makuli walikuwa wameanza utaratibu wa
kuchagua uongozi wa wananchi kuwakilisha maslahi ya Waafrika, na huu ulikuwa
ndio mwanzo tu. Abdulwahid alihamia ofisi mpya ya katibu wa Dockworkers’ Union
kama mjumbe wa chama cha African Association akiwakilisha maslahi ya
wafanyakazi Waafrika.
Dockworkers’ Union, (Chama Cha
Makuli), 1948
Mwaka
wa 1948 serikali ilimleta kutoka Uingereza bingwa wa vyama vya wafanyakazi, G.
Hamilton. Hamilton aliletwa kufanya kazi maalum katika Idara ya Kazi kukishauri
Chama cha Makuli kuhusu kanuni za kufanya mapatano ya pamoja baina ya
wafanyakazi na muajiri wao, hususan namna ya kuendesha chama cha wafanyakazi.
Hamilton akiwa na Barakat kama msaidizi wake walitumia ofisi moja na wakisaidiana
kuanzisha na kusimamisha chama hicho cha makuli. Hamilton mwenyewe aliwahi
kufanya kazi bandari ya London na alikuwa na uzoefu mkubwa katika migogoro ya
makuli. Ofisi za Dockworkers’ Union zilikuwa katika banda la mbao na paa la
mabati. Banda hili lilikuwa mbele ya Avalon Cinema ambapo sasa ipo Ofisi ya
Uhamiaji ya Mkoa wa Dar es Salaam.
Mikutano
yote ilifanyika humo ikihudhuriwa na Hamilton na Barakat kutoka Idara ya Kazi
na Abdulwahid na kamati yake ya utendaji wakiwakilisha Dockworkers’ Union.
Hamilton alikuwa akiishi Gerezani, European Quarters ambako, sasa zipo nyumba
za wafanyakazi wa Reli. Abdulwahid alikuwa anaishi Mtaa wa Kipata si mbali
kutoka nyumba ya Hamilton. Ilimchukua Hamilton, kwa mwendo wa kawaida, kama
dakika kumi tu kwa gari kufika nyumbani kwa Abdulwahid. Siku za mwanzo Hamilton
alifanya kazi karibu sana na Abdulwahid wakati mwingine akimtembelea nyumbani
kwake kusawazisha matatizo. Wakati ule ilikuwa kioja kumwona Mzungu
akimtembelea Mwafrika nyumbani kwake. Watu walimwangalia Abdulwahid kwa heshima
na maya kwa jinsi alivyokuwa na uwezo wa kuingiliana hata na Wazungu.
Kuundwa
kwa Dockworkers’ Union, pamoja na urasimu uliozuka, kitu cha kawaida kwa chama
chochote, kulizusha tatizo jipya kabisa kwa Abdulwahid kama mtendaji mkuu na
kwa chama chenyewe kama taasisi. Maafikiano ya pamoja huhitaji ushirikiano wa
pande zote zenye kuhusika katika mgogoro wa kazi. Madai ya makuli yalikuwa
yanajadiliwa kwanza na kamati ya utendaji ya Dockworkers’ Union, kisha
Abdulwahid anayawakilisha kwa wawakilishi wa makampuni ya meli. Halafu madai
haya yatajadiliwa na pande zote, wakiwepo Hamilton na Barakat toka Idara ya
Kazi, ili kutafuta msimamo wa pamoja. Kipaji cha Abdulwahid cha kuandika, ujuzi
wake wa hati mkato pamoja na fasaha yake ya lugha ya Kiingereza vilisaidia sana
katika kusukuma mbele haraka kazi nyingi za Dockworkers’ Union.
Kwa
bahati mbaya maamuzi machache sana yalifanyika na majadiliano yalionekana kama
kwamba yanalegalega mara nyingi. Hakuna maamuzi ya maana au makubaliano
yaliyofikiwa. Kwa makuli huu mfumo mpya ulikuwa unachosha, unasumbua na
unapoteza wakati bila kuonekana tija yoyote. Kufanya majadiliano ilikuwa ni
jambo geni kwao ambalo hawakulitazamia hata kidodgo. Hili lilizusha mgogoro
ndani ya Dockworkers’ Union yenyewe.
Abdulwahid alikabiliana na tatizo jipya kabisa, hali nyeti ambayo
ilitishia kuvunja Dockworkers’ Union na kudhoofisha uongozi wake. Hakuweza kufanya majadiliano moja kwa moja na
makampuni ya meli, wala hakuweza kufanya majadiliano kwa kasi waliyotaka
wanachama wake wala kwa mtindo ambao yeye ungemridhisha. Aliwajulisha wanachama
juu ya hali hii ngumu inayomkabili. Aliwawekea wazi kwamba masharti ya kazi
yaliyokuwepo yalikuwa hayakupendelea hatua za kishupavu dhidi ya makampuni ya
meli au mawakala wao.
Wafanyakazi
bandarini walipoona hakuna chochote cha maana kinafanyika katika malalamiko yao
walianza kumshinikiza Abdulwahid aharakishe majadiliano au sivyo wangeitisha
mgomo wao wenyewe bila hata ya kutaka idhini ya chama. Utaratibu wa majadiliano
na mwelekeo wa kutafuta ufumbuzi kwa migogoro ya kazi ulikuja kuwa chanzo cha
mapambano ndani ya chama chenyewe. Wanachama waliendelea kumshinikiza
Abdulwahid akatae majadiliano na aitishe mgomo mara moja. Mgogoro ndani ya
uongozi wa chama ulifuata na makuli wakarudia mtindo wao wa kuandamana kati ya
ofisi ya Chama cha Makuli na nyumbani kwa Abdulwahid wakimshinikiza Abdulwahid
kuitisha mgomo haraka dhidi ya makampuni ya meli. Wakati wa mgogoro huu wa
ndani ambao ulikuwa ukitishia kukigawa chama, Abdulwahid, Barakat na Hamilton
walikuwa wakikutana mara kwa mara kujaribu kutumia ushirikiano wao binafsi
pamoja na nyadhifa zao na mamlaka waliyopewa na serikali kuepusha mgawanyiko
ndani ya uongozi wa chama.
Abdulwahid
alitaka kumaliza mgogoro huo uliokuwa unachemka pole pole kwa utulivu na kwa
namna ya kiungwana kwa kadri iwezekanavyo. Lakini makuli hawakuwa na subira,
walidai mgomo uitishwe kutatua tatizo lao mara moja na bila ya kuchelewa.
Wakati Abdulwahid anahangaika kujaribu kutatua tatizo hilo na kuondoa mvutano
baina ya uongozi wake na wanachama, mgomo wa pole pole ulianzishwa na wakorofi
dhidi ya makampuni bila amri wala idhini yake.
Baada ya kutambua kwamba makuli hawakuwa tayari kwa maelewano yoyote zaidi
ya hatua ya mgomo, Kleist alimshauri Abdulwahid ajiuzulu nafasi yake ili
kuepusha mgongano na serikali. Ilikuwa dhahiri kwa Kleist kuwa harakati za
wafanyakazi bandarini zilikuwa zikitoka nje ya udhibiti na mwanae alikuwa
hawezi kuzirudisha tena kwenye njia ya kuridhiana. Kleist alikuwa na uzoefu wa
siasa za wafanyakazi. Kati ya miaka 1939-1947 alishuhudia migomo mitatu na kama
kiongozi wa chama cha wafanyakazi na katibu wa TAA aliwahi kuitwa mbele ya tume
iliyoteuliwa na serikali kuchunguza migogoro kazini.
Kleist
kama mwanasiasa mzoefu na kiongozi wa chama cha wafanyakazi alimwomba mwanae
azuie harakati hizo. Alikuwa na wasiwasi kuhusu usalama wa Abdulwahid na yale
ambayo yangeliweza kutokea baada ya mgomo huo. Kleist alifahamu kwamba si chama
cha African Association wala zile cheche za harakati za bandarini zilizokuwa
zikiongozwa na mwanae zilikuwa na nguvu ya kuhimili kishindo na kisasi cha
serikali endapo dola itaamua kuwashughulikia. Ilikuwa dhahiri kwake kuwa mabavu
ya serikali pamoja na nguvu zake zisizo na kikomo hapana budi zingemwangukia
mwanae, hao makuli na Dockworkers’ Union yenyewe. Kipindi hiki afya ya Kleist
haikuwa nzuri kifua kilikuwa kikimtaabisha maradhi ambayo si muda mrefu
yalichukua maisha yake ulipofika mwaka wa 1949.
Wakati
huo Barakat alikuwa anapanga chumba Kariakoo miongoni mwa baadhi ya makuli.
Barakat alipata fununu kutoka kwa makuli kuwa yule Mzungu, yaani Hamilton,
alikuwa akiwachochea makuli kutomtii Abdulwahid na uongozi wake na waitishe
mgomo. Wakati huo huo tetesi zilivuja kwa Abdulwahid kuwa Hamilton vilevile
alikuwa akiwachochea makuli kumuondoa yeye kwenye uongozi. Wanachama walisikika
wakilalamika kuwa Abdulwahid alikuwa akiwasaliti serikalini kwa kuwa hakuwa
mgumu kiasi cha kutosha na kwa hiyo lazima afukuzwe au afanywe ajiuzulu cheo
chake mara moja. Sasa Hamilton akawa tatizo na kikwazo kikubwa kwa Abdulwahid
na Barakat. Abdulwahid na Barakat walishangazwa na zile tetesi ambazo ilikuwa
vigumu kuzipa tafsiri. Inawezekanaje afisa Mzungu aliyeletwa kufanya kazi ya serikali
ya kikoloni awaunge mkono makuli ambao machoni mwa serikali walionekana ni
wakorofi?
Lakini
kulikuwepo na dalili kwamba Hamilton hakuwa Mzungu wa kawaida. Mwenendo wake
ulikuwa si wa kawaida kwa afisa wa Kiingereza.
Alikuwa na msimamo mkali kuhusu mambo ya dunia ambayo Waafrika waliokuwa
chini yake hawangeelewa. Siku moja
Barakat alipokea jarida la Kikomunisti miongoni mwa barua zake. Hakujua nani alimtumia makaratasi yale kwa
kuwa hakukuwepo na anwani yoyote. Hamilton ambae walikuwa wakichangia naye
ofisi alilinyakua jarida lile kutoka kwake bila kutamka hata neno moja la
kumuasa. Siku nyingine Barakat alimwona Hamilton akisoma jarida la Kikomunisti
ofisini na hakulificha hata alipojua kuwa Barakat alikuwa akimwangalia. Siku
zile vitabu na majarida ya Kikomunisti yalikuwa yakichukuliwa sawasawa na
maandishi yoyote ya kihaini yaliyokuwa yanawachochea watu dhidi ya serikali.
Siku iliyofuata baada ya tukio lile Hamilton alimualika Barakat nyumbani kwake
kuja kunywa chai. Huku wakinywa chai
Hamilton alimuuliza kama yeye anaamini kuwepo kwa Mwenyezi Mungu. Hamilton
kusadikisha kuwa Mungu hayupo alimueleza Barakat habari za Charles Darwin na
ile dhana ya Evolution. Ili kumaliza kufru ile, Barakat alimwambia Hamilton
kuwa yeye kama Muislamu hakuwa na shaka yoyote kuhusu kuwako kwa Mwenyezi Mungu
na uwezo wake mkubwa usio kifani.
Mwanzoni
Barakat alidhani Hamilton alikuwa akiwapeleleza yeye na Abdulwahid ili apate
kufahamu muelekeo wao wa kisiasa.
Barakat alimjulisha Abdulwahid kuhusu jambo hili. Lakini jinsi siku
zilivyokuwa zinapita, ilimdhihirikia kuwa mambo hayakuwa hivyo. Iliwaingia
moyoni kuwa Hamilton alikuwa mtu muovu sana na mwenye msimamo mkali wa siasa.
Siku zile Ukomunisti na falsafa yake vilidhaniwa na nchi za magharibi kuwa ni
usaliti kwa uhuru na ubinadamu. Waafrika waliokuwa na msimamo mkali kama huo
hawakuvumiliwa hata kidogo. Gazeti la Kikatoliki Kiongozi lilipata kutoa
onyo: ‘’Upumbavu wa mwanadamu
unathibitisha kuwa hauna kikomo. Urusi na utawala wake wa kikomunisti bila tone
lolote la shaka ni adui wa mwanadamu asiyeweza kusuluhishwa naye.’’ Huu ndio
ulikuwa msimamo wa Kanisa na serikali kuhusu Ukomunisti. Kwa hiyo ilikuwa ni
jambo lisiloweza kufikirika kwa afisa wa kikoloni kuukumbatia Ukomunisti.
Lakini hakukuwa na lolote Abdulwahid na Barakat wangeweza kufanya kuhusu jambo
hilo. Haikuwa rahisi kwa Waafrika kutoa shutuma dhidi ya afisa Mzungu. Jambo
pekee lililowezekana ilikuwa kwa wao kuwa macho na kuchukua tahadhari.
Akumulikae mchana usiku atakuchoma.
Hali
kadhalika, Abdulwahid alikuja kupata habari kuwa mpinzani wake katika kile
kinyang’anyiro cha nafasi ya katibu na adui wa baba yake wa miaka mingi, Erika
Fiah, alikuwa akiuchochea uongozi wa chama kumpindua akisema, ‘’Muondoeni yule
mtoto wa Kleist Mzulu.’’ Baadhi ya wale makuli walikuwa wanataka hasa
Abdulwahid ajiuzulu na ampishe Fiah achukue uongozi wa Dockworkers’ Union.
Jambo hili liligawa chama pande mbili. Upande mmoja ulimtaka Abdulwahid
aendelee kukiongoza chama na mwingine ulimtaka ajiuzulu mara moja. Fiah
alitakiwa kwa sababu baadhi ya wanachama walidhani Abdulwahid alikuwa na
msimamo wa wastani mno na wakaunga mkono mwelekeo mkali wa Fiah. Mgogoro ulipoendelea na bila na dalili zozote
za kutatulika, Abdulwahid aliitikia wito wa baba yake na akajiuzulu cheo chake
Julai 1948. Abdulwahid aliiongoza Chama cha Makuli kwa miezi sita tu.
Lakini
ilipodhihiri kuwa kweli Abdulwahid sasa anajiuzulu na itawabidi wanachama
wachague katibu mpya, kikundi cha wanachama kilimzuia na kumuomba abakie.
Abdulwahid hakutaka kubadili uamuzi wake. Alikuwa ana matatizo mengine
nyumbani. Baba yake alikuwa mgonjwa kitandani taabani kwa maradhi na alikuwa
akikisisitiza kuwa Abdulwahid lazima ajiuzulu nafasi yake mara moja. Katika
kuonyesha mshikamano makuli walimbeba kijana wao Abdulwahid juu juu mabegani
toka ofisi za Chama cha Makuli Acacia Avenue (Samora Avenue) hadi viwanja vya
Mnazi Mmoja mahali ambapo wanachama wa Dockworkers’ Union walikuwa wakifanya
mikutano yao. Kujiuzulu kwa Abdulwahid hakumaanisha kuwa alikuwa hana maelewano
na chama. Kujiuzulu kwake kulisababishwa na sababu nyingi zikiwemo fitina na
hila zilizomhusisha Hamilton, Fiah na baadhi ya wanachama wa Dockworkers’
Union.
Mara
baada ya Abdulwahid kujiuzulu, Fiah, adui mkubwa wa Kleist, alichaguliwa kuwa
Katibu Mkuu wa Dockworkers’ Union badala ya Abdulwahid. Lakini Fiah hakudumu
kwenye nafasi hiyo mara aliondolewa na wanachama na bwana mmoja kwa jina Salum
Mohamed akachukua uongozi kutoka kwake.
Tarehe
1 Februari, 1950, makuli walifanya mgomo mkali sana ambapo walipambana vilivyo
na askari wa kuzuia fujo. Serikali ilichukulia kuwa migogoro ya mara kwa mara
ya makuli ni siasa za vurugu na fujo dhidi ya serikali. Serikali iliwatuma
askari wa kuzuia fujo (Kavirondo kama walivyokuwa wakiitwa na watu wa pwani)
wakakomeshe mgomo. Hawa Kavirondo walikuwa askari toka bara waliojulikana kwa
upofu na ukatili wao katika kutekeleza amri za kikoloni. Aghalabu walikuwa,
kama kanuni, wakipelekwa kufanya kazi mbali na makwao ili wasipambane na watu
wa kwao, endapo itabidi kuamriwa hivyo. Waislam wa mijini katika mapambano
dhidi ya utawala wa Waingereza waliwaona Kavirondo kama vibaraka wa wakoloni na
watu washenzi. Katika mapigano baina ya Kavirondo na makuli, Kavirondo kumi na
tisa waliuawa.
Hali
iliporudi kuwa shwari, Hamilton aliwekwa kizuizini nyumbani kwake na kimya
kimya aliondolewa na kurudishwa Uingereza. Makuli wengi walikamatwa, wakatupwa
rumande na mashitaka ya jinai yalifunguliwa dhidi yao. Serikali ilikuja
kutambua kuwa Hamilton, mtaalamu wao wa vyama vya wafanyakazi waliyemleta
Tanganyika, alikuwa mwanachama wa British Communist Party (Chama cha Kikomunisiti
cha Uingereza. Wakati wote alipokuwa akifanya kazi Idara ya Kazi, Hamilton
alikuwa mara kwa mara akiwachochea makuli wazushe migogoro pale bandarini. Kama mfuasi wa kweli wa Marx alikuwa akiamini
kuwa wafanyakazi wanastahili washike hatamu za juu za rasilimali. Aliamini
kwamba mgogoro ule ungesambaa hadi kwenye sekta nyingine muhimu za uchumi kama
ilivyokuwa katika mgomo wa mwaka 1947. Jambo hili linaeleza kwa kiasi fulani
kwa nini Abdulwahid alijiuzulu wadhifa wake baada ya miezi sita tu na kwa nini
kulikuwa na mabadiliko ya uongozi katika Dockworkers’ Union mara tatu katika
kipindi cha miaka miwili. Katika mwezi wa Juni, 1950, Dockworkers’ Union
ilivunjwa kwa amri ya mahakama na shughuli za vyama vya wafanyakazi hazikuibuka
tena hadi mwaka 1955 baada ya kuasisiwa kwa TANU.
Sasa
turejee kwa kifupi tu kwa Salum Abdallah aliyeongoza mgomo wa Railways wa mwaka
wa 1947 na 1949. Serikali ilipo ruhusu vyama vya wafanyakaz mwaka 1955, haraka
sana Salum Abdallah akishirikiana na Kassanga Tumbo wakaasisi Tanganyika
Railways African Union (TRAU).
Harakati
za makuli bandarini dhidi ya unyonyaji zilikuwa ndizo kichocheo kwa wafanyakazi
wengi waliokuwa wakitumika chini ya hali ngumu za kazi. Mara baada ya mgomo wa
mwaka 1947 vyama vitano vya wafanyakazi vilianzishwa: African Cooks, Washermen
and House Servants’ Association, African Tailors Association, Morogoro Personal
Servants Association na Dar es Salaam African Motor Drivers’ Association.
Alipochukua ukatibu wa TAA mwaka 1950 Abdulwahid alitumia uzoefu alioupata Dockworkers’
Union kuwahamasisha watu kuingia TAA. Ni
uzoefu huo huo wa bandarini ndiyo alioutumia katika kuibadili TAA na kuunda
TANU mwaka wa 1954. Mapolu anasema kuwa
harakati za vyama vya wafanyakazi vilienda pamoja na harakati za kudai uhuru:
Tanganyika
African National Union iliundwa mwaka 1954. Siyo tu viongozi wake waliokuwa
wale wale wa harakati za vyama vya wafanyakazi, lakini mara nyingi uongozi wa
harakati mbili hizi zilifanana. Kwa hiyo ilikuwa rahisi kwa harakati za kudai
uhuru kukita mizizi miongoni mwa wafanyakazi kupitia vyama vya wafanyakazi
ambavyo vilikitumika kwa malengo yake ya siasa.[4]
Vyama
vilivyoonekana kama kwamba viliundwa kulinda maslahi ya wafanyakazi vilikuweko
tangu miaka ya 1930. Serikali ya kikoloni, pamoja na kuanzisha sheria ya Trade
Union Ordinance ya mwaka 1932, ilikuwa bado inapinga umoja wowote wa
wafanyakazi ulioundwa kudai haki zao. Lakini jambo hili halikuwazuia
wafanyakazi wasipiganie haki zao bila ya kujali kitisho cha wakoloni. Hakuna
chama au jumuiya iliyoundwa iliyoamsha hamasa ya tabaka la wafanyakazi wa Tanganyika
kama harakati zile za makuli wa mji wa Dar es Salaam. Kuna tofauti kubwa sana kati ya Tanganyika
Territory Civil Servants Association (TTACA) iliyoundwa mwaka 1922 na Martin
Kayamba na Dockworkers’ Union katika uongozi na mwelekeo. TTACA kilikuwa chama
halisi cha ustawi wa jamii ambacho hakikuwa na taathira yoyote dhidi ya
ukoloni; TTACA ilikuwa kilabu ya makarani na waalimu, ikiwa na magazeti na timu
ya kandanda, ikisaidiwa na kuungwa mkono na serikali.[5]
Chama hiki na vingine vya namna hii vilivyoundwa na kuongozwa na wasomi
havikufanikiwa chochote.
Kama
vile wanahistoria walivyowapuuza waanzilishi wa harakati za kudai uhuru kabla
ya mwaka 1954, vivyo hivyo historia rasmi ya vyama vya wafanyakazi Tanganyika
inaanza baada ya mwaka 1955. Iliffe ameuona tena upungufu huu:
Fikra
iliyozoeleka ya historia ya vyama vya wafanyakazi Tanzania ni kuwa vyama
havikuanzishwa hadi miaka ya 1950. Bwana
Tandau anasema kuwa chama cha wafanyakazi kiliundwa na vijana ambao mwaka 1955
waliunda Tanganyika Federation of Labour, ambacho baadaye kilisababisha
wafanyakazi kujiunga pamoja. Harakati za vyama vya wafanyakazi Tanzania,
zinaonekana kama zinavyoonekana harakati za kudai uhuru - kama kitu
kilichoundwa kutoka juu kwa juhudi ya kundi dogo la wanaharakati wasomi.
[2] Mwaka
wa 1955 Mwafrika mwingine kutoka sehemu hiyo hiyo, kusini mwa Tanganyika na
mwanafunzi wa shule ile ile aliyosomea Mchauru, Yustino Mponda, alisimama
pamoja na serikali ya kikoloni kuipinga TANU majimbo ya kusini wakati Masudi
Suleiman Mnonji, Yusuf Chembera na Salum Mpunga walipokuwa wanawahamasisha
wananchi kujiunga na chama ili kudai uhuru.
[3] M.A.
Bienefield, ‘Trade Unions, The Labour Process,’ JMAS Vol. 17 No. 4 December, 1979, pp. 557-558.
[5] Iliffe,
‘Tanzania Under British Rule’ in B.A. Ogot and J. Kieran (Eds) Zamani: A Survey of East African History,
East African Publishing House, 1968 p. 22 ikinukuliwa katika African Studies
Working Paper No. 8, April, 1979, by G.W. Reeves.
No comments:
Post a Comment