TAAZIA: KOMREDI KINGUNGE NGOMBALE MWIRU (1932 – 2018)

TAAZIA

KOMREDI KINGUNGE NGOMBALE MWIRU

(1932 – 2018)

Sasa ni miaka mingi imepita lakini nakumbuka kama vile ilikuwa jana. Nimemfahamu Balozi Juma Mwapachu mwaka wa 1967 nyumbani kwa ‘’class mate,’’ wangu Edward Makwaia, mtoto wa Chief Kidaha Makwaia wa Siha. Siku hiyo Edward tukizoea kumwita Ted alitualika marafiki zake nyumbani kwao Upanga yalipokuwa Makao Makuu ya Red Cross kwenye tafrija ya kuzaliwa kwake. Siku hiyo ndipo nilipojuana na Juma Mwapachu na nikawa nimepata kaka na akanisaidia mengi sana katika ulimwengu wa kusoma na kutafuta elimu. Mwaka ule Kaka Juma kama wengi wadogo zake tulivyozoea kumwita alikuwa yuko nyumbani baada ya kufukuzwa Chuo Kikuu Cha Dar es Salaam kwa wanafunzi kugoma kwenda National Service. Kuanzia siku ile hadi sasa karibu nusu karne kila ninapokutana na Kaka Juma mazungumzo yetu yatajikita katika masuala ya kusoma na siasa hasa historia ya siasa katika Tanganyika chini ya ukoloni wa Waingereza.

Siku moja Juma Mwapachu akaniambia kuwa baba yake katika maktaba yake Tanga alikuwa na nakala ya kitabu cha Karl Max, ‘’Das Kapital,’’ toleo la mwaka wa 1924 na maktaba hii imehifadhiwa na mama yao kama alivyoiacha mwenyewe marehemu Hamza Mwapachu. Kitabu hiki kwa mara ya kwanza kimechapwa mwaka wa 1867. Nikamuuliza, ‘’Kwani Mzee alikuwa Mkomunisti?’’ ‘’Baba alikuwa, ‘’Leftist,’’ jibu lilikuja. Lazima nikiri kuwa Juma Mwapachu katika miaka ile ya utoto wangu alikuwa ananitia darasani. Mwanafunzi wa sekondari unamweleza kuhusu Karl Marx na ‘’Das Kapital,’’ kisha unamweleza ‘’concept,’’ za ‘’left’’ na ‘’right...’’ Haya yalikuwa nje ya dunia niliyokuwa naifahamu. Mwaka wa 1967 ndiyo ulikuwa mwaka wa Azimio la Arusha na moja katika masomo tuliyokuwa tunafundishwa ilikuwa somo la siasa na kwa hakika walimu walijitahidi kutueleza ubaya wa ‘’Mabepari,’’ na ‘’Wanyonyaji.’’ Hapa ndipo nilipotaka tupafikie ili tumpate Komaredi Ngombale Mwiru. Sikupata kujua kuwa Azimio la Arusha liliandikwa na Ngombale Mwiru hadi baada ya kusoma taazia ya Mh. Zito Kabwe. Miaka yote toka niko shule nikijua ile ni kalamu ya Mwalimu Nyerere. Ngombale Mwiru si tu aliandika Azimio la Arusha bali aliandika na Mwongozo wa TANU wa 1971 na Muongozo wa CCM wa 1981. Nyaraka hizi tunaambiwa ndizo zilikuwa dira ya kuongoza Tanzania wakati wa utawala wa Baba wa Taifa Mwalimu Julius Kambarage Nyerere.

Kila kitu kina chanzo chake. Tuangalie ni wakati gani siasa za mrengo wa wa kushoto zilibisha hodi kwanza katika African Association miaka ya 1930 na kisha katika chama cha TANU kilipoasisiwa 1954. Kabla ya Vita Kuu ya Pili na baadae ukipitia gazeti la Zuhra chini ya mhariri wake Mashado Plantan utakuta makala nyingi za kuisifia Urusi ambayo ndiyo dola iliyokuwa hasimu mkubwa wa Waingereza na Wamarekani na washirika wao. Katika miaka ya 1950 Gamal Abdul Nasser alipoanzisha Radio Free Africa, Cairo ili isaidie ukombozi wa makoloni ya Afrika, radio hii ilipata wasikilizaji wengi Tanganyika khasa kwa kuwa mtangazaji katika idhaa ile alikuwa Ahmed Rashad Ali kijana maarufu kutoka Zanzibar na mchezaji mpira wa sifa, kiasi ikawa watu wakisema tumsikilize Ahmed Rashad badala ya kusema tusikilize Sauti ya Cairo. Sauti ya Cairo ilipiga propagamda kubwa dhidi ya wakoloni ambao Rashad aliwapa jina la ‘’Majibwa Meupe,’’ yaani, ‘’Mbwa Weupe.’’

Katika siku za mwanzo za vita baridi kufuatia kumalizika kwa Vita Kuu ya Pili kulikuwapo katika Tanganyika mwamko mpya wa kuipenda Urusi kama taifa linalotetea wanyonge. Mashado Plantan ndiye aliyekuwa akiongoza kampeni ya kuwafahamisha Watanganyika siasa na misimamo ya Urusi kuhusu makoloni kupitia gazeti lake ‘’Zuhra.’’ Mashado katika tahariri na makala zake aliitukuza Urusi bila kifani. Mashado alikuwa msikilizaji maarufu wa matangazo ya Ahmed Rashad kutoka Cairo akiushambulia, ‘’Ubeberu na Vibaraka wake.’’ Ilikuwa kutoka kituo hiki cha redio ndipo Mashado alipata baadhi ya tahariri na makala zake. Lakini ukweli ni kuwa Tanganyika kabla ya Vita Kuu ya Pili (1938 – 1945) tayari ilishakuwa na viongozi waliokuwa na siasa za mrengo wa kushoto kama Erika Fiah mhariri wa gazeti la ‘’Kwetu.’’ Fiah hakuishia katika kuandika fikra hizi katika gazeti lake bali alijaribu hata kuwakusanya wakulima na wafanyakazi dhidi ya serikali ya Waingereza bila ya mafanikio.

James Suss au Abdullah Chuma akiwa na jeneza la David Livingstone

Katika uongozi wa TAA kulikuwa na Steven Mhando ambaye Waingereza wakimchukulia kuwa ni Mkomunisti. Steven Mhando yeye alikuwa kalitua jicho lake akiwa kama mwalimu Government School Kitchwele, kwa wanafuzni wake akijaribu kuwafunza kuhusu ubaya wa wakoloni. Steven Mhando akiwaita Waingereza, ‘’wezi wa fadhila,’’ akitoa mfano wa Susi na Chuma, Waafrika wawili waliobeba mwili wa David Livingstone kutoka Northern Rhodesia kijiji cha Ilala alikokufa 1873 hadi kwao Uingereza. Mhando akiwaambia wanafunzi wake kuwa juu ya wao kufanyiwa hisani hii kubwa na Susi na Chuma wanapowataja katika vitabu vyao vya historia watu hawa wanatajwa kama, ‘’watumishi,’’ wa Livingstone badala ya kuwapa heshima kuwa wale walikuwa rafiki zake. Mwalimu Steven Mhando akawa anaendelea kwa kuwauliza wanafunzi wake ni mfanyakazi gani atabeba maiti kichwani akitembea kwa miguu kwenye mvua na jua kutoka kijiji Northern Rhodesia kuileta hadi Bagamoyo?

Maneno haya yaliwafikia wenyewe Waingereza na hayakuwafurahisha. Mwandishi wa taazia hii ameona picha kubwa ya James Susi na Abdullah Chuma katika Makumbusho ya David Livingstone, Blantyre Glasgow Scotland, wakiwa na jeneza la Livingstone kwenye meli wakati wa safari kupeleka maiti ya Livingstone Uingereza. Ukiangalia nyuma utaona kuwa hisia za siasa za siasa za mrengo wa kushoto zilianza kujipenyeza kuanzia miaka ya 1930 zikianza na akina Erika Fiah kufikia miaka ya mwanzoni 1930 na mwaka wa 1950 zilipokelewa na akina Mwalimu Steven Mhando. Lakini hizi zilikuwa ni hisia tu katika nyoyo za baadhi ya wazalendo wa nyakati zile. Kwa upande wao Waingereza walikuwa na hofu kubwa kwa kuenea kwa fikra hizi za Kikomunisti na serikali ikishirikiana na wamishionari waliokuwa ndiyo wamehodhi elimu kwa ajili ya kuwa na shule nyingi Tanganyika, walijitahidi sana kuwakinga wanafunzi ambao kwao ndiyo kilikuwa kizazi cha kesho na fikra hizi za Marx wakijitahidi na wao kueneza propaganda kueleza ‘’uovu,’’ wa Ukomunisti hasa katika kupinga kuwepo kwa Mungu.

Waafrika waliokuwa na msimamo mkali kama huo hawakuvumiliwa hata kidogo. Father Van Ostroom akiandika katika Kiongozi Gazeti Katoliki, mwaka wa 1950, alipatapo kutoa onyo kwa kusema, ‘’Upumbavu wa mwanadamu unathibitisha kuwa hauna kikomo. Urusi na utawala wake wa kikomunisti bila tone lolote la shaka ni adui wa mwanadamu asiyeweza kusuluhishwa naye.’’ Huu ndio ulikuwa msimamo wa Kanisa na serikali kuhusu Ukomunisti. Katika hali kama hii vipi Ngombale Mwiru aliyekuwa mfuasi wa Kanisa Katoliki angeweza kusalimika katika mfumo huu kwani yeye alianza kuonyesha fikra za kupinga dini na kuwepo kwa Mungu mapema sana akiwa mwanafunzi wa darasa la sita.

Tuangalie hali ilikuwa katika TAA. Taarifa ya TAA kwa wanachama wake mwaka wa 1951, katibu ta TAA Abdulwahid Sykes anawaonya wanachama juu ya hatari za Ukomunisti. Abdu Sykes akitahadharisha kuhusu madhara ya Ukomunisti katika siasa za Tanganyika. Wakati huo baadhi ya viongozi wa TAA walikuwa tayari wakifahamika kwa misimamo mikali. Miongoni mwao alikuwa Steven Mhando na Hamza Mwapachu na baadae Zuberi Mtemvu akaingia katika orodha ile. Wakati huo Mwapachu alikuwa akiandika katika ‘’The Sentinel,’’ jarida la Fabian Society lililokuwa likichapishwa London. Siku Juma Mwapachu alipokuwa akanieleza uhusiano wa baba yake na Fabian Society, aliponambia kuwa Fabians wao walikuwa, ‘’Left of the left, ‘’ katika siasa za Uingereza. Hii ilikuwa mara yangu ya kwanza kuwasikia hawa Fabians. Sasa TANU ilipokuja kuundwa na viongozi kama hawa, vipi kijana mdogo mwenye fikra kali kama Ngombale Mwiru aliweza vipi kuenea vizuri na uongozi huu? Halikadhalika vipi Komredi Ngombale aliweza kuelewanana Mwalimu Nyerere, mtu aliyekuwa na mapenzi makubwa na Ukristo na kanisa lake katika Tanganyika huru?

Ngombale Mwiru anaeleza kuwa alikuwa Ally Sykes ndiye aliyemuingiza TANU mwaka wa 1954 walipokuwa pamoja katika uongozi wa Tanganyika African Government Servant Association (TAGSA), Ally Sykes akiwa katibu. Ally Sykes ndiye aliyempa Ngombale Mwiru kadi za TANU atafute wanachama. Bila shaka Ngombale Mwiru katika uongozi wa TAGSA alikuwa kajikuta katikati ya ‘’petty bourgeoisie,’’ akina Sykes; ’’aristocrats,’’ na ‘’landed aristocracy; ’’Chief Thomas Marealle, ‘’the intelligentsia’’ Hamza Mwapachu, Dr. Wilbard Mwanjsi na Dr. Michael Lugazia hawa baadhi yao wakiwa pia mstari wa mbele katika TANU.  Lakini ndani ya TANU kulikuwa na Baraza la Wazee wa TANU chini ya Mwenyekiti wake Sheikh Suleiman Takadiri lililokuwa na wajumbe Waislam watupu wenye ushawishi mkubwa katika siasa za nyakati zile. Vipi Komrade Ngombale aliweza akaogolea na mchanganyiko huu? Hanishangazi kuwa wakati kwangu mimi nimekuta mengi katika utafiti ushahidi wa uhusiano mzuri kati ya viongozi wa TANU na Fabian Society, lakini sijapatapo kuona popote kama Komrade Ngombale Mwiru aliwahi kuwa na uhusiano na chama hiki.

Ingawa Ngombale Mwiru alikuwa mdogo kwa umri lakini kwa ule msimamo wake wa kuchukua msimamo toka mwanzo yeye tayari alikuwa keshavuka ‘’Rubicon,’’ siku nyingi tena kwa mbali sana na hakubadilika hadi kufa kwake. Ndani ya TANU Ally Sykes alikuwa na mawasilaino na Menahem Bargil, Katibu Mkuu wa International Union of Socialist Youth iliyokuwa Vienna akijaribu kutafuta nafasi za masomo kwa vijana wanaharakati halikadhalika akiwasiliana na Asia Socialist Conference Anti-Colonial Bureau ambayo ikifahamika kwa siasa za mrengo wa kushoto. Hata hivyo ushawishi wa siasa hizi za mrengo wa kushoto hazikuwa na athari kubwa katika siasa za Tanganyika. Hadi sasa wanahistoria hawajaweza kueleza ni kwa kiasi gani uhusiano huu ulikuja kuweka misingi ya siasa ya Ujamaa pale Mwalimu Nyerere alipoamua kubadilisha mwelekeo wa Tanzania kupitia Azimio la Arusha ambalo alama za vidole za Ngombale Mwiru katika waraka ule zinaonekana kote. Ningependa kuhitimisha taazia hii kwa mambo machache ya hisani, yaani wema ninayoyafahamu ambayo Komarade Kingunge Ngombale Mwiru amewafanyia Waislam ingawa wengine hawajui wa kuwa mkono wake haukuonekana.   

Katika matatizo makubwa yalioukumba utawala wa Rais Benjamin Mkapa ni kushambuliwa kwa Msikti wa Mwembechai na vyombo vya usalama mwaka wa 1998 na yaliofuatia baada ya shambulizi lile. Kilichofuata ni  kukamatwa kwa masheikh na kuwekwa rumande na kufungwa kwa Msikiti wa Mwembechai. Yaliyotokea Mwembechai yalikuwa hayajapatapo kutokea toka uhuru mwaka wa 1961. Haikupatapo hata siku moja Waislam kuingia barabarani kupambana na askari chini ya nembo ya Uislam. Rais Mwinyi na yeye utawala wake ulikumbwa na kuvunjwa kwa mabucha ya nguruwe. Jambo hili Rais Mwinyi alipata kwa faragha kueleza kuwa lilimhuzunisha kupita kiasi. Lakini baya zaidi kadhia hizi zote zilivyokuwa zinashughulikiwa ilijengeka dhana kuwa taasisi ya urais yenyewe ilikuwa haina usemi wala haiwezi kufanya lolote kuzuia vurugu zile na watendaji wa serikali wengi wao wakiwa Wakristo walikuwa wanafanya maamuzi dhidi ya Waislam wapendavyo. Nguvu kubwa pasi na sababu ilikuwa inatumika dhidi ya Waislam kwa ujumla na hii ilizusha taharuki kubwa sana.

Chuki Athumani

Kulikuwa na kisa cha mtoto mdogo wa shule ya msingi Chuki Athumani mwanafunzi wa kidato cha kwanza Shule ya Al Haramain yeye siku ya mapambano ya askari na Waislam pale Mwembechai alikuwa anatoka shule na akapigwa risasi na askari. Chuki kama ilivyokuwa kwa wote waliojeruhiwa katika ghasia zile walipelekwa hospitali ya Muhimbili na wakafungwa pingu katika vitanda vyao na hawakupatiwa matibabu. Picha ya mtoto Chuki katika kurasa za mbele za gazeti la An Nuur akiwa amelazwa na pingu hospitali akiwa kapooza mwili mzima lilikata maini ya akina mama wengi. Taarifa na tahariri za gazeti la An Nuur zilifikirisha wengi. Suali kubwa likiwa, nchi yetu imefikaje hapa na nani kaifikisha hapo?   Ngombale Mwiru alipata taarifa hizi kuwa majeruhi wa Mwembechai wako hospitali lakini hawapati huduma stahiki na wako chini ya ulinzi wa askari wa magereza na wamefungwa pingu vitandani hali ni wagonjwa. Komredi Ngombale Mwiru alikwenda hospitali na alimtembelea mtoto Chuki Athumani na kumkuta kweli kapooza na ana pingu mikononi. Siku ya pili mtoto Chuki alifunguliwa pingu pamoja na wenzake wote.

Tukio lingine ni jinsi Komredi Ngombale Mwiru alivyozuia serikali isilifungie gazeti la An Nuur kutokana na makala iliyoandika iliyokuwa imemshambulia kiongozi wa juu wa serikali. Mhariri wa An Nuur alipewa taarifa afike Maelezo kupokea barua ya kufungiwa gazeti kwa miezi mitatu. Mhariri na mpashaji wangu habari walikwenda hadi Dodoma kumfuata Ngombale Mwiru wakati huo Waziri Ofisi ya Rais Tawala za Mikoa. Ilikuwa Jumapili lakini yeye alikuwa kazini. Ngombale Mwiru akamfanyia dhihaka mpashaji wangu aliyefuatana na Mhariri wa An Nuur akamwambia, ‘’Leo Jumapili lakini mimi sifungwi na dini hivyo niko kazini.’’ Mpashaji wangu kwa namna yake ni ‘’free thinker,’’ kama Ngombale Mwiru na hawakuwa wakijuana kwa muda mrefu lakini siku walipopata kujuana huko nyuma na kuzungumza, mapenzi yalijengeka baina yao kila mmoja akiusudu kichwa cha mwenzke. Kuanzia siku ile wakawa wanaitana, ‘’Komredi.’’ Ngombale Mwiru alimsikiliza komredi mwenzake wa kuchovya. Mapashaji wangu tayari alikuwa keshamsoma Ngombale Mwiru katika mazungumzo yao siku za nyuma wakiwa Dar es Salaam na alijua amweleze nini wapate kuelewana. ‘’Komradi Waislam walipokuwa hawana gazeti walikuwa wanamwaga makaratisi misikitini kueleza hisia zao na kama ujuavyo makaratasi ya ‘’protest,’’ tena kutoka jamii kubwa kama hii yetu athari yake ni kubwa. Serikali ikilifungia gazeti letu patakuwa na ombwe na vijana watarudi msituni na kuanza kumwaga makaratasi kuisema serikali na hili halitakuwa na maslahi si kwenu serikali wala kwetu sisi Waislam.’’ Mpashaji wangu akanambia. Ngombale Mwiru akamjibu kwa kumwambia kuwa yeye siku nyingi alishatoka Habari hana sauti tena kule. Hawa makomredi wawili wakaagana na safari ya kurudi Dar es Salaam ikaanza. Jumatatu asubuhi na mapema Mhariri wa An Nuur akafika Maelezo kumuona mkurugenzi ili apokee barua yake ya kufungia gazeti. Mkurugenzi wa Maelezo akamwambia hakuna kitu kama hicho aondoke kwa amani akaendelee na shughuli zake za kujenga taifa. Haikuwa tabu kwa Mhariri wa gazeti lile kujua kuwa Komredi Ngombale Mwiru kwa busara zake alikuwa kanyanyua mkono wake kusaidia gazeti la Waislam lisifungwe. Komrade Ngombale alikuwa msomaji wa An Nuur na akiwekewa nakala mbili kila Ijumaa katika duka moja la Muhindi.

Ngombale Mwiru na Kitwana Kondo

Mwisho na hili ndilo kubwa sana ni msaada wa Komrade Ngombale Mwiru katika serikali kuwapatia Waislam majengo ya TANESCO Morogoro wafungue Chuo Kikuu. Marehemu Kitwana Kondo alikuwa heshi kumshukuru Komrade Ngombale Mwiru kila alipokuwa anakizungumza chuo hiki. Waswahili wanasema, ‘’Damu nzito kuliko maji.’’ Kadri itakavyokuwa Komrade Ngombale Mwiru ni Mswahili wa Kilwa Kipatimu na haiwezekani kuwa asiijue vizuri historia ya Vita Vya Maji Maji na historia za wale waliotoa roho zao katika vita ile kupambana na ukoloni wa Wajerumani. Ngombale Mwiru alikuwa anayajua matatizo ya msuguano uliokuwapo katika nchi yetu katika masuala ya dini. Komrade Ngombale Mwiru alikuwapo toka siku ya kwanza TANU inampandisja katika jukwaa Mwalimu Nyerere katika viwanja vya Mnazi Mmoja kupaza sauti kudai uhuru wa Tanganyika. Komrade Ngombale Mwiru kayaona yote toka siku ya kwanza umoja wa wananchi chini ya TANU ulivyokuwa na nguvu na Mungu akamjalia umri mrefu wa pia na kuona taratibu umoja ukimeguka kidogo kidogo na mabadiko yaliyokuja baada ya uhuru kupatikana. Kwake yeye mkinzano dhidi wa dhulma ya aina yeyote katika jamii ndiyo yalikuwa maisha yake. Akili yake haikuwa na tabu ya kuiona dhulma inapojitokeza. Ukweli huu ndiyo uliomsukuma Komrade Ngombale Mwiru asimame pamoja na Waislam katika wakati wao wa shida. Misaada hii aliyotoa kuwasaidia Waislam inasema mengi kumweleza Mzee Ngombale Mwiru.

Nahitimisha taazia hii kwa kusema kuwa Komredi Ngombale Mwiru amekufa katuachia muujiza mkubwa usio na kifani. Komredi Ngombale Mwiru ambae Balozi Juma Mwapachu alimwita Susilov jina la ‘’ideologue,’’ wa Soviet Union Communist Party, Mpanga Mikakati wa TANU na CCM kutangazwa kuwa akiwa katika siku zake za mwisho duniani katika kitanda chake cha umauti amempokea Bwana Yesu Kristo na kurejeshwa kundini hakika huu ni muujiza katika miujiza na ni mapinduzi katika mapinduzi yatakayozungumzwa kwa miaka mingi sana baada ya kizazi hiki chetu chote kutoweka. Hakuna mtu aliyetegemea kuwa Komredi Ngombale Mwiru atasindikizwa safari yake ya mwisho akiwa Mkristo na akiimbiwa pambio.