KUVUNJIKA KWA JUMUIYA EAC NA ATHARI ZAKE – III - ALHAJI ABDALLAH TAMBAZA

Shajara ya Mwana Mzizima

KUVUNJIKA KWA JUMUIYA EAC NA ATHARI ZAKE – III

Na Alhaji Abdallah Tambaza

Maandamano ya kudai mafao ya iliyokuwa Jumuiya ya Afrika ya Mashariki

Raia Mwema Aprili 2-3, 2018

SASA ni dhahiri Jumuiya ile maridadi ilivunjwa na wenye mali yao (Kenya, Uganda na Tanzania) kama ambavyo tumeona kwenye makala iliyopita, huku kila mmoja akijaribu kujifanya yeye hakuhusika na uvunjifu ule, lakini ukimwuliza; je, kama hukuhusika, ulichukua hatua gani kuinusuru? Jibu atakuwa hana hata chembe.

Kwa upande wa Tanzania, kama ilivyokuwa kwa wenzetu wale wawili, haraka haraka tulijipanga upya kuyasimamisha tena mashirika yale ili mambo yaende kama mwanzo maana huduma zake zilikuwa za lazima mno zisizoweza kukosekana.

Naam, kwa msaada mkubwa wa kifedha kutoka serikalini (hasara ya kujitakia), mashirika yale yalirejea upya baada ya muda mfupi tu, kwa sababu waliokuwa wafanyakazi wake walikuwa na ujuzi, uwezo, weledi, nia pamoja na uzalendo wa hali ya juu na hivyo kuazimia kwamba ‘hatutoiangusha’ nchi yetu kwa kushindwa kutoa huduma zile.

Kila shirika na kila idara, watu walijipanga wakaunda ‘task forces’ za kutengeneza upya ofisi zao. Alhamdullilah! Tulifanikisha jambo hilo kwa mafanikio kabisa. Shirika la Ndege likaundwa, tena zuri tu likawa chini ya Meneja Mkuu (General Menager), Jaji Yahya Rubama (sasa marehemu) ambaye alikuja na uzoefu mkubwa wa kiuongozi kutoka Shirika la Ndege la EAAC alikokuwa mwanasheria wake mkuu (Company Secretary).

Sasa ndege tulizipata wapi? Ndege mbili tatu za EAAC zilikuwapo hapa nchini wakati Jumuiya ilipokufa, na ndugu zetu Msumbiji wakatuazima ndege kiasi nne hivi, maana wao walikuwa ndio kwanza wanapata uhuru na walikuwa na vitu vyote hivyo walivyoachiwa na Wareno.

Air Tanzania, ikawa angani bila taabu maana marubani wa Ki-Tanzania — tena kwenye ngazi ya ukepteni—  na wafanyakazi wengine wazoefu kwenye idara tofauti za EAAC walikuwapo wa kutosha na kusaza.

Hivyo hivyo watu wa Posta wakaunda shirika jipya; wakajenga na Chuo cha Posta na Simu (majengo ya chuo sasa tayari yameuzwa) pale Kijitonyama, mjini Dar es Salaam. Mzee Rajab Yusuf akawa ndiye mkuu wake wa kwanza.

Watu wa Bandari na wao halikadhalika wakaunda Shirika la Bandari jipya wakaendeleza kazi kama kawaida, Mzee Bakilana akawa Mkurugenzi Mkuu. Chuo cha Bandari cha Ki-Tanzania (Bandari College) kikaanzishwa pale Temeke, karibu na Mwembe Yanga hapa jijini.  

Idara ya Ushuru na Forodha ikahamishiwa Hazina, pale katika Wizara ya Fedha, nao wakawa wanaendelea na kazi huko. Kazi za pale zinafanana fanana na za kwao hivyo haikuwa tabu kubwa.

Watu wa iliyokuwa EARC (Reli) nao walijipanga vizuri wakatengeneza kitu safi kabisa wakiongozwa na watu mashuhuri wa mambo ya reli wakati huo akina Mzee Mtambalike, Juma Lweno na nduguye Hussein Lweno, na Juma Shamte (aliyewahi kuwa Mwenyekiti  wa Klabu ya Yanga). Treni zikawa zinakwenda na kurudi kama kawaida; wakati chuo kidogo cha Reli pale Tabora nacho kikawa kinatoa wafanyakazi wapya kila kukicha.

Idara ya Usalama wa Anga (Civil Aviation), ikaundwa pia chini ya Mkurugenzi wake mkuu Lot Mollel, akisaidiwa kwa karibu na kina Mahmuud Shamte, Charles Newa, Dk Charles Mgana, Dk Jaafar Mpilli na Dk Mworia. Waliiunda idara ile nyeti inayohitaji utaalamu mkubwa ikawa safi sana baada ya kazi nzuri iliyofanywa na Kikosi Kazi (task force) kilichosheheni wataalumu bobezi wa masuala ya Safari za Anga (Air Navigational Services).

Mwandishi huyu, akiwa mfanyakazi mwandamizi pale Civil Aviation, kwenye Uwanja wa Ndege wa DIA wakati huo (Terminal One), ni shuhuda wa jinsi watu walivyoharakisha kurudisha huduma zile muhimu kwenye taifa letu. Baadaye kidogo, pale Uwanja wa Ndege wa DIA ulipohamia Terminal Two, na kwa kutumia maofisa wake wazoefu kikaanzishwa chuo cha Civil Aviation Training Centre (CATC), kikawa kinatoa maofisa wa uongozaji safari za anga na mainjinia wa mitambo pamoja na rada wa kiwango cha kimataifa. Wataalamu wengine ilibidi wakasome zaidi kwenye Chuo cha Civil Aviation kule Toulouse Ufaransa kilichojulikana kama L’ENAC na wengine kule Cairo, Misry.

Idara ya Hali ya Hewa (Meterological Department) nao wakapewa nafasi kubwa pale Jumba la Customs, mtaa wa Sokoine, wakaweka mitambo yao na kuanza kazi kama vile hakikutokea kitu chochote. Mkurugenzi Mkuu akawa Bingwa wa kutabiri Hali ya Hewa hayati Mzee Lifiga. Taarifa muhimu za hali ya hewa zikawa zinatoka kwenye viwanja vya ndege mbalimbali kote nchini kwa ajili ya safari za ndege, meli, uvuvi na kilimo.

Mashirika yale yakawa yanapiga hatua na kuishauri serikali kila inapobidi ni kwa namna gani inaweza kuyaendeleza ili yasiyumbe. Amini usiamini, kule Serikalini hapakuwapo na watu waliokuwa wakielewa vyema  namna mashirika yale ya EAC yalivyokuwa yakijiendesha. Nadhani ingekuwa ‘majanga mkubwa’ kama si uzalendo na moyo wa kujitolea waliokuwa nao wazee wale waliotoka EAC wakaiundia nchi yao huduma zile zikasimama dede halafu wima.

Kama kawaida yake kiutendaji, Serikali hii ya kwetu ikawa na uzito kwenye suala la ajira. Watendaji wake wakuu wakaanza kidogo kidogo kuleta roho mbaya ya ‘korosho’ na ‘kwanini’.

Wakati wenzetu wa Kenya wakiwa wamepata ajira zao moja kwa moja kwenye serikali yao wakiwa na mwendelezo uleule (continuation of service) kama vile hakikuvunjika kitu; Tanzania wakakataa hilo na hivyo kuwataka watu waajiriwe upya huku miaka yote ya utumishi EAC ikawa imepotea pale June 30, 1977 ilipotamkwa rasmi Jumuiya ile imekufa.

Watanzania, wakasahau kwamba sisi kule EAC, tulikuwa kama vile tunawawakilisha Watanzania wengine. Katu hatukujipeleka wenyewe; tukawaacha ndugu na jamaa zetu wakiwamo wazazi tuliowapenda na kwenda kuishi sehemu za mbali na kwetu tukiweka maslahi ya taifa mbele.

Wakubwa wale wakagoma, wakisisitiza ‘yale ya kule yamekwisha, hapa mtaanza upya’. Kwa hali hiyo wapo waliopoteza miaka mpaka 25; wapo wa 20, 15, 10 na wengine sisi tuliokuwa na miaka chini ya 10 iwe imekwenda tu kipuuzipuuzi. Uko wapi utu hapo? Yako wapi hapo majigambo yetu ya, eti, Watanzania tu wakarimu!

Hata pamoja na hali kuwa hivyo, hapo nako kukawa na figisufigisu nyengine zisizokwisha; mikataba ya ajira ikawa haitoki pia. Kila mara walipotoa barua za ajira, basi hazipiti siku mbili wanarudi mbio ‘ah! Rudisheni zile barua zina makosa makubwa’. Ingawa kila mwezi tuliweza kupata mishahara ileile tuliyokuwa tukipata katika utumishi wa EAC, lakini tukabakia hivyo nenda rudi; nenda rudi bila ajira.

Sasa uzalendo ukawa basi. Sisi wa Civil Aviation katika viwanja vya ndege hali ya kufanya kazi namna ile ilikuja kutushinda pale tulipoona mtu amekufa kazini na hakuwa anapata chochote kwa sababu Hazina hawana rekodi yake ya ajira na Mafao ya EAC hayajulikani yalipo.

Nitatoa mfano; siku moja watu walikuwa wanarudishwa nyumbani usiku baada ya kutoka kazini. Gari, mali ya Serikali ya Tanzania, lilipata ajali wakafa watu watatu na wengine wakaumia, kwenye makutano ya Barabara ya Shauri Moyo na Uhuru hapa jijini. Waliofariki ni Waongozaji Safari za Anga (ATCOs), Kapela, Alibhai na dereva wao Maliki Chumu (Mungu awarehemu walipo).

Serikali iligoma kutoa malipo hata senti tano kwa familia zao, kwa kudai kwamba wale hawakuwa wafanyakazi wa serikali bado. Hawakuwa na mafaili Hazina, hivyo  basi wakaambulia sanda na ubao siku ya mazishi.

Watu wakaingiwa na wasiwasi, wakiwazia itakuwaje mtu mwengine akifa kesho yake? Tukawatisha Serikali kwamba tutaweka nyenzo chini (tutagoma) ifikapo tarehe fulani kama watakuwa hawakutupa ajira stahiki. Aliyekuwa Katibu Mkuu wa Mawasiliano na Uchukuzi wakati huo Agustine Mwingira, aliogopa sana na akapewa maagizo na serikali kumalizana na suala hilo haraka.

Alitukimbilia mbio na kutubembeleza kwamba tumpe wiki mbili atakuwa keshamwajiri kila mmoja na huku akiahidi nyongeza na marupurupu kibao. Ajira ilirudishwa nyuma (retroactive) ikaanzia Julai 1,1977, ingawa barua zenyewe zilitoka 1984 hivi.

Wakati huohuo, Benki ya Dunia chini ya Msimamizi wa Mirathi ile ya EAC, Dk Victor Umbritch ilikuwa imemaliza kazi yake ya kulipa madeni na kugawa mali za iliyokuwa Jumuiya Afrika Mashariki, kwa kutoa ripoti ndefu iliyojulikana kama ‘East African Community Mediation Agreement 1984’.

Dk Umbritch, aliikabidhi mwenywe ripoti yake kwa marais Nyerere, Moi na Obote wakati huo akimwendea kila mmoja nchini kwake.

Ndani ya ripoti hiyo, pamoja na mambo mengine, imeonyesha mgao mzima wa mali na rasilimali za iliyokuwa EAC, kwa kueleza nani anapata nini na kiko wapi. Imeelezwa vilevile nani kumfidia nani kwa yeye kupata kitu kikubwa labda.

Vilevile ripoti ile imeeleza kwa ufasaha kabisa hesabu zote za malipo ya ‘mirathi’ kwa waliokuwa wafanyakazi wa EAC. Ile ilikuwa ‘mirathi’ hayakuwa mafao kama inavyoelezwa na wasiofahamu au viongozi wababaishaji kwa njia za kutaka kufanya dhulma.

Mafao hutolewa kwa mtu aliyestaafu, kufukuzwa au kuachishwa kazi. Kwa muktadha wa EAC, ni yeye ndiye aliyekufa au kukatisha mikataba ya watu ambao alikuwa awe nao mpaka watakapostaafu. ‘East African Treaty of Coorporation’ au mikataba tu ya mfanyakazi mmoja mmoja ndani ya mafaili, inamtaka kulipa mambo mengi ya ziada zaidi ya hayo mafao au ile inayoitwa mikono ya kwaheri ‘hand shake’ kwa kule kufa kwake au kuvunja mkataba makusudi. Sasa ‘wajanja na wajuaji serikalini’ walitulipa sisi nauli na hiyo ‘handshake’ (vocha zao za malipo zinaonyesha hivyo), wakapiga kelele nyingi ‘tumewalipa Sh bilioni 117’ kama vile hela za mgao wa jangusho la nazi, faida ya kuuza korosho au mgao wa pesa za sanda msibani.

Pia, Watanzania wenzangu ni muhimu ieleweke hapa mikataba ya kufanya kazi katika EAC ilikuwa ya kimataifa na wala haikuhusu nchi wanachama. Barua za ajira zilitamka wazi kwamba unaajiriwa kazi kadhaa; kwa mshahara kadhaa ambao utalipwa kwa Sterling pound ya Uk kadhaa kwa mwezi—kamwe haikuwa kwa shilingi ya Kenya, Uganda au Tanzania. Kwenye EAC hiyo ilionekana kama ‘pesa ya madafu!’

Nchi zote wanachama zilitakiwa kuufanya mkataba wa Umbritch sheria ya Bunge baada ya kuutia saini ukiwa kamilifu kama ulivyoletwa. Hapa Tanzania ilipofika mwaka 1987 walipeleka bungeni mkataba uliojulikana kama East African Community Mediation Aggrement Act no 2 of 1987, na ukawa sheria ya nchi baada ya kuwekwa saini na Rais Ali Hassan Mwinyi wakati huo.

Sasa kilichotokea hapa kwetu ni kwamba Serikali yetu, ikiwa na nia isiyo nzuri ilivitoa vipengele kadhaa ndani ripoti ile ili iwezekane kufanya ‘figisufigusu’ katika malipo ya watumishi ambapo ripoti ilielekeza namna ya ulipaji wake.

Ukiangalia EAC Mediation Agreement ya Umbritch na EAC Mediation Agreement Act no 2 ya Kenya 1987, kwa upande mmoja halafu uweke ya Tanzania kwa upande wa pili, basi utaona vipengele saba (7) vilivyomo ndani ya ripoti mama humu havimo— (Articles 1,2,6,7,13,16,17 na 18).

Subhannallah! Hivyo ndivyo ilivyofanya Serikali kwa wazee wastaafu waliolitumikia taifa lao na kulijenga upya wakati ule wa shida. Zile sehemu zote zinazohusu namna ya kukokotoa fedha na iwe kwa sarafu gani (imeelekezwa dollar ya Kimarekani) wao wanasema uongo hamna kumbe wamenyofoa! Huku wakija na kelele nyingi za kukwepa kulipa, eti ‘… mheshimiwa Spika wale wazee walikuwa vibarua tu serikali ndio imewaonea huruma ikawalipa …hawakustahili kitu,”

Ah! Hebu msalieni mtume nyie Watanzania au ombeni maji mnywe kwanza; hivyo kazi zile za mashirika yale ya kitaalamu ya Ndege, Posta, Bandari, Customs, Uongozaji Ndege, Hali ya Hewa… mnayaita ya kibaruabarua!

Msomaji ripoti zote za EAC Mediation Agreement zinapatikana kwenye mtandao. Tembelea google halafu andika: East African Community Mediation Agreement 1984 utapata ya Dk Umbritch; na ukiitaka ile ya Tanzania iliyochakachuliwa, tembelea google halafu andika: East African Community Mediation agreement Act No 2 1987. Halikadhalika fanya hivyo ukiitaka ya Kenya uone tofauti.

Tatizo lililopo mpaka sasa kuhusu malipo yale ni kuhusu thamani ya pesa (real value and compound interest). Hii imeelezwa waziwazi ndani ya article 1(n), ambayo ripoti ya Tanzania imeondoa! Umbritch kaandika ‘7% compound interest’ wao wanalipa ‘15% simple interest’. Ni hesabu mbili zenye majawabu mawili tofauti hizo. Mko wapi wasomi mtusaidie hili Babu na Baba zenu tumedhulumiwa; mko wapi?

Tusaidieni; msiwe, kama wale wanaoshangilia na kufurahi wanapoona wazee wakipigwa mabomu na kumwagiwa maji ya upupu wanapodai haki yao?

Tukutane Jumatatu ijayo.

atambaza@yahoo.com

Simu:0715808864